Καμίνια Λήμνου: Ο Άγ. Σπυρίδων στο Βερό, ο "Γούρναρος" και κάποιες παλιές ιστορίες

 

Ο παλιός Άγ. Σπυρίδων στο Βερό ή Μάρμαρο (φωτ. 1992)

- Παλιό ξωκλήσι, πέτρινο, που βρισκόταν σε περιφραγμένο χώρο στη θέση "Βερό" ή "Μάρμαρο", σε απόσταση 15΄-20΄ πεζοπορίας στα Ν-ΝΑ του χωριού Καμίνια Λήμνου. Κατεδαφίστηκε το 1999, προκειμένου να κτιστεί νεότερο "από απογόνους Αντωνίου Αρδά", όπως αναφέρει σχετική επιγραφή. Από το παλιό ξωκλήσι δεν απέμεινε κανένα ίχνος, εκτός από δύο μαρμάρινους κίονες που αφέθηκαν στο προαύλιο. Στην ίδια θέση υπήρχε προγενέστερο κτίσμα, διότι το εκκλησάκι ήταν χτισμένο πάνω σε τούμπα (χωμάτινο εξόγκωμα ερειπίων), που ισοπεδώθηκε και καταστράφηκε κατά την εκ θεμελίων ανακαίνιση του 1999.

- Όπως μου είχε αφηγηθεί ο αείμνηστος μπάρμπα-Στέλιος Αρδάς, που ήταν γεννημένος το 1907, το εξωκλήσι είχε χτιστεί το 1922 από τον πατέρα και από τον θείο του. Το χωράφι ανήκε στην οικογένεια του παππού του, του Αγγελή Βλάχου από τη Φισίνη. Στη θέση ακουγόταν τότε το τοπωνύμιο «στο Μάρμαρο», από δύο μαρμάρινους κίονες που υπήρχαν στα χαλάσματα, στα οποία πήγαιναν και άναβαν καντήλια. Ο ένας μαρμάρινος κίονας στήθηκε στο εσωτερικό του ναού και χρησίμευε ως κηροστάτης. Τον δεύτερο τον πήρε ένας καρβινάρης που είχε μάντρα στο κοντινό ύψωμα "Φκι", για να τον λιώσει και να βγάλει ασβέστη, καθώς το μάρμαρο είναι ένα υλικό που σπανίζει στη Λήμνο, αλλά φοβήθηκε και τον επέστρεψε. Ο κίονας αυτός βρισκόταν στον περίβολο. Μικρά μαρμάρινα μέλη υπήρχαν ενσωματωμένα και στην τοιχοποιία του ναού.

- Όπως ανέφερα ο αρχικός ναός χτίστηκε το 1922 από τον Αντώνιο Βασ. Αρδά (1861-1946), που ήταν σύζυγος της Χαραλαμπίας Αγγ. Βλάχου και από τον κουνιάδο του, τον Θεοφάνη Αγγελή ή Βλάχο (το αρχικό επώνυμο ήταν «Βλάχος», αλλά αναφέρεται και ως «Αγγελής», από το βαφτιστικό του πατέρα του). Έφεραν αϊβαλιώτες μαστόρους και όταν έσκαβαν βρήκαν θεμέλια παλιού κτίσματος. Καθώς δεν γνώριζαν την επωνυμία του παλιού ναού, τον ονόμασαν Άγιο Σπυρίδωνα, επειδή δεν υπήρχε άλλος ναός στο χωριό με αυτό το όνομα.

- Η περιοχή, μαζί με το κοντινό "Φκι" (Φουκί ή Φυκί < φυκίον [βυζ.] < φύκος [αρχ.]), βρίσκεται σε μία ρεματιά κρυμμένη από τη θάλασσα, ασφαλή από τυχόν πειρατικές βλέψεις και δεν αποκλείεται να ζούσαν αγροτοποιμένες στα μεσαιωνικά χρόνια, ίσως πάροικοι σε κάποιο μετόχι. Από κει περνούσε παλιός βατός δρόμος που κατέληγε στο χωριό Αγία Σοφία. Σε κάποια κατηφορικά σημεία του, κοντά στον Αγ. Σπυρίδωνα, σώζονταν ως την δεκ. '90 ίχνη λιθόστρωτου (καλντερίμι). Ανατολικά του ναού, στη θέση «του Πλατή ο Μπαχτσές» υπήρχαν 2-3 πηγάδια, σήμερα ξερά και χωμένα. Αναφέρεται ότι σκάβοντας για να ανοίξουν ένα πηγάδι, βρήκαν ένα παλιότερο ξερό, στο οποίο υπήρχε ένα κουρούπι.

- Οι αρχικές εικόνες του τέμπλου είχαν αντικατασταθεί από νεότερες, αλλά σώζονταν παραπλεύρως σε ένα ράφι. Ήταν του 1925 κι έφεραν την υπογραφή «Γ. Π.», μάλλον του αγιογράφου Γρηγόρη Παπαμαλή, την οποία συναντήσαμε τόσο σε εικόνες του 1928 στον Αγ. Δημήτριο του Βρόσκοπου όσο και σε δύο ξωκλήσια της περιοχής Μούδρου: τον Άγ. Γεώργιο (εικόνες του 1917) και τον Άγ. Ιωάννη Θεολόγο (εικόνα του 1918). Οι αρχικές εικόνες είχαν τις εξής αφιερώσεις:
* Εικόνα IC/XC: «δαπ. Θεοφ. Αγγελή».
* Εικόνα ΜΡ/ΘΟΥ: «δαπ. Θεοδ. Αρναούτη». Ο Θεόδωρος Αθ. Αρναούτης ή Αρναουτάκης (1884-;) ήρθε πρόσφυγας από το Αϊβαλί (βλ. φωτ.) κι εγκαταστάθηκε στα Καμίνια. Μάλλον εργάστηκε στην ανέγερση του αρχικού ναού καθώς ήταν μαραγκός.
* Άγιος Σπυρίδων: «δαπ. Αντ. Αρδά».

- Οι νεότερες εικόνες του τέμπλου ήταν του 1969 και όλες ήταν αφιερωμένες στη μνήμη του Αντωνίου Βασ. Αρδά (1923-45), ο οποίος ήταν εγγονός του ιδρυτή του ναού και το 1945 σκοτώθηκε μαζί με τον Παναγιώτη Κων. Λαγό από γερμανική νάρκη προσπαθώντας να αφαιρέσει το μπαρούτι της. Υπήρχε κι ένα σκαμνί με την αφιέρωση: «ΔΩΡΟΝ, ΑΓ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ 1965». Στο καινούργιο ξωκλήσι που κτίστηκε το 1999, εκτός από τις παραπάνω υπάρχει και μία εικόνα του Αγ. Σπυρίδωνος με τη μαρτυρία: «ΔΕΗΣΙΣ ΟΙΚ. ΣΤΑΥΡΟΥ ΦΡΑΤΤΗ ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΑΡΔΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1997». Πρόκειται για απόγονο της ίδιας οικογένειας.

Αϊβαλί 1920. Οικογένεια Αρναουτάκη: Ο Θεόδωρος Αρναουτάκης (1884-;) με τη σύζυγό του Στέλλα Θεοφ. Πορφυρίου (1892-;), την αδερφή της Όλγα (1901-80, αργότερα σύζ. Δημ. Κωνσταντέλλη) και το γιο του Αθανάσιο (1919-89). Μετά την καταστροφή εγκαταστάθηκαν στα Καμίνια της Λήμνου, με το επώνυμο Αρναούτης.

Ο λαξευτός τάφος στη θέση «Γούρναρος»

- Όπως ανέφερα, στην περιοχή υπάρχουν διάφορα κατάλοιπα παλιότερης ανθρώπινης παρουσίας. Το πιο εντυπωσιακό από αυτά είναι ο λεγόμενος "Γούρναρος", ένα ταφικό μνημείο που έχει σκαλιστεί σε βράχο. Είναι της πελασγικής περιόδου του νησιού, δηλαδή του 6ου-8ου αιώνα π.Χ. και βρίσκεται πιο νότια από το Αγ. Σπυρίδωνα, σε απόσταση 1,5 χλμ. περίπου νότια του χωριού, στο δρόμο που οδηγεί προς την περιοχή «Τράπεζα». Ο τάφος είναι σκαλισμένος σε ένα βράχο (βίνα), ο οποίος βρίσκεται σε ύψος 5 μ. περίπου, στην ανατολική πλευρά του δρόμου, έτσι δεν διακρίνεται εύκολα από τον οδοιπόρο.

- Ο τάφος αυτός, τον οποίο κανείς περιηγητής δεν αναφέρει, είναι πιο εντυπωσιακός από εκείνον του Μπαλήμπαχτσε και πιο μεγάλος από εκείνους που υπάρχουν στο Σώκαστρο. Έχει βάθος περίπου ένα μέτρο και διαστάσεις 1x2μ. Ο βράχος στον οποίο είναι σκαμμένος έχει διαστάσεις 2x3μ., ύψος 1,5μ. και κατεύθυνση Α-Δ. Στην κορυφή του έχει λειανθεί και είναι επίπεδος. Προς τη δυτική του πλευρά υπάρχει μια υπερυψωμένη προεξοχή ύψους 20εκ., ενώ η ανατολική πλευρά είναι σπασμένη, πιθανότατα από τυμβωρύχους.

- Περιβάλλεται από ένα χαμηλό, σχεδόν τετράγωνο περιτείχισμα (7x8 μέτρων περίπου), του οποίου αποτελεί τη δυτική γωνία. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό μνημείο, διότι από τη θέση αυτή, που είναι υπερυψωμένη, έχει κανείς πανοραμική θέα της γύρω έκτασης μέχρι τη θάλασσα. Δεν αποκλείεται εκεί κοντά να υπήρχε κάποιος μικρός οικισμός, αφού κοντά στον τάφο, 200 μ. νοτιότερα, στη βορινή κοίτη του ξεροπόταμου «Μπαλτζή Ρυάκι», υπάρχει ένα μισοθαμμένο τείχος (πεζούλα) μήκους 50 μ. περίπου.

 -ο-ο-ο-

 

Άγ. Σπυρίδων στις Αμπέλες. Νεότερο ξωκλήσι κοντά στα Καμίνια. Ιδρύθηκε το 1991 στη μνήμη του Σπύρου Αντων. Καρίπη και της συζύγου του Σπυριδούλας, από συγγενείς τους.

*Θ.Μ. 12.12.2021
*Από το βιβλίο: Θ. Μπελίτσος "Τα Καμίνια της Λήμνου", 2004.

Άλλα σχετικά άρθρα:

Καμίνια Λήμνου: Ο Άγιο-Νικόλας στο Σιδιόνι, η Χάρτα του Ρήγα κι ένας πελασγικός τάφος.
Καμίνια Λήμνου: Η Αγ. Βαρβάρα στο Μόλο, η Φωκιοσπηλιά κι ο Γερμανός ΕΑΜίτης "Άρης".
Καμίνια Λήμνου: Ο Άγ. Αλέξανδρος στο Σώκαστρο και η περίφημη πελασγική Στήλη.