-ο-ο-ο-
Φίλοι και κοντογείτονες
Απ’ το σοκάκι της Ψαλτώφ, από την πέρα ράχη
Φέρνω θερμούς χαιρετισμούς και ξεκινώ εν τάχει
Στις παιδικές μας γειτονιές μ’ αρέσει να ρεμβάζω
Ανοίγω τις αυλόπορτες, χωρίς να λογαριάζω
Βλέπω σκιές μες τις αυλές, όμως δεν με φοβίζουν
«Περάστε, καλώς ήρθατε!» και οι ψυχές δακρύζουν
 |
| Ο Άγιο Νικόλας στου Πατσούρου το 1999 [φωτ. Θ.Μ.] |
Ο περιπατητής των εξοχικών περιοχών, στο διάβα του, συχνά συναντά χαλάσματα σε απρόσμενα σημεία, τα οποία υποδηλώνουν την ανθρώπινη παρουσία σε παλιότερες εποχές. Τα χαλάσματα αυτά συνήθως παρουσιάζουν εικόνα εγκατάλειψης και ερήμωσης, αλλά ο προσεκτικός παρατηρητής μπορεί να εξάγει κάποια συμπεράσματα για την αλλοτινή χρήση των ερειπίων που ανακαλύπτει, αν μάλιστα συνδυάσει την επιτόπια παρατήρηση με κάποια μικρή έρευνα είτε στη βιβλιογραφία είτε στην τοπική προφορική παράδοση. Ένα τέτοιο μνημείο, τεκμήριο παλιότερης ανθρώπινης παρουσίας, το οποίο βρίσκεται στην περιφέρεια που περιβάλλει τον οικισμό της Παλιόχωρας Αβίας στη Δυτική Μάνη, είναι το ερειπωμένο εκκλησάκι Άγιος Νικόλαος στου Πατσούρου.
 |
| Θεόδωρος Γρ. Μπελίτσος, 20 ετών περίπου |
Με αφορμή αυτή τη νεανική φωτογραφία του παππού μου, είπα να εξιστορήσω τη ζωή του.
Ο παππούς, ο μπάρμπα Θόδωρος όπως τον θυμούνται οι πιο μεγάλοι, είχε γεννηθεί στα ορεινά Αλτομιρά της Δυτικής Μάνης. Οι γονείς του ονομάζονταν Γρηγόρης και Σταυρούλα (Κοζομπόλη). Ο πατέρας του, ο Γρηγόρης Θ. Μπελίτσος (1877-1918), ήταν μοναχογιός, δεν είχε ούτε πρωτεξάδελφα, οπότε η συγγένεια με τους άλλους Μπελιτσαίους των Αλτομιρών (που εγκαταστάθηκαν στον Κάμπο Αβίας και στη Μεγ. Μαντίνεια) ήταν πολύ μακρινή. Είχε τελειώσει το σχολαρχείο· σώζονται μάλιστα κάποια βιβλία του. Στα Αλτομιρά ήταν ψάλτης και επίτροπος του ναού. Την ψαλτική ικανότητα την κληροδότησε και στον παππού μου αλλά την εξάσκησε κυρίως ο αδερφός του παππού, ο μπάρμπα Πότης Μπελίτσος (1917-2003) που υπήρξε μόνιμος ψάλτης της ενορίας Μεγ. Μαντίνειας Αβίας· ψάλτης είναι σήμερα κι ο γιος του, ο Γρηγόρης Π. Μπελίτσος.
Δημήτρης Πλάντζος, «Το Χρονικό της Λήμνου».
Μύθος-Ιστορία-Κληρονομιά, 256 σελ.
Εκδόσεις Καπόν, 2022.
Το περασμένο καλοκαίρι εκδόθηκε «Το Χρονικό της Λήμνου» του αρχαιολόγου Δημήτρη Πλάντζου. Πρόκειται για μια σύνθεση της λημνιακής διαχρονίας, όπως προκύπτει από τις αναφορές του νησιού στους αρχαίους μύθους, στις ιστορικές πηγές, στα έργα τέχνης και όπως αποκαλύπτεται από τις αρχαιολογικές έρευνες των τελευταίων εκατό ετών κι από τις καταγραφές του τοπικού λαϊκού πολιτισμού.
Το έργο απευθύνεται στο ευρύ κοινό· «είναι ένα βιβλίο παραλίας», όπως αρέσκεται να λέει ο συγγραφέας και έχει δίκιο. Παρά τις 250 σελίδες του, ο τόμος είναι εύχρηστος, ξεφυλλίζεται εύκολα κι έχει πάρα πολλές φωτογραφίες, παλιές και πρόσφατες, ορισμένες από τις οποίες είναι άγνωστες κι αδημοσίευτες. Τις ημέρες των διακοπών διαβάζεται την ώρα του πρωινού καφέ πριν από τη βουτιά στη θάλασσα ή εν όψει της ημερήσιας εξόρμησης σε κάποια γωνιά του νησιού. Αλλά και το δειλινό σε μια ακρογιαλιά, με τον ήλιο να δύει μαγευτικά στο Αιγαίο, μέσα από τις σελίδες του ανακαλείς τις εντυπώσεις της ημέρας και εμβαθύνεις σε όσα περιηγήθηκες.
Από όσα ανέφερα ως τώρα, το βιβλίο ακούγεται ως τουριστικός οδηγός, αλλά δεν είναι. Είναι γραμμένο με επιστημονική πληρότητα και με ενδελεχή έλεγχο των πηγών, τις οποίες αναφέρει πάντα ο συγγραφέας. Να σημειωθεί πως κυκλοφόρησε ταυτόχρονα και η έκδοση στην αγγλική γλώσσα ("The Story of Lemnos. Myth-History-Heritage"), σε μετάφραση του αρχαιολόγου Don Evely.
Με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από την καταστροφή της Σμύρνης, καλό είναι να θυμηθούμε την μεγάλη προσφορά των Σμυρνιών στην ελληνική παιδεία και στον πολιτισμό γενικότερα. Το ίδρυμα που αποτέλεσε την κορωνίδα των εκπαιδευτηρίων της πόλης και γενικότερα της Μικρασίας ήταν η Ευαγγελική Σχολή, η ιστορία της οποίας ξεκινά από τις αρχές του 18ου αιώνα, όταν ιδρύθηκε ως ένα απλό κοινοτικό σχολείο. Σταδιακά γιγαντώθηκε κι απέκτησε τεράστια ακτινοβολία. Το 1922 έφτασε να έχει πάνω από δυο χιλιάδες μαθητές, οι οποίοι στεγάζονταν σε πολλά κτίρια, εξαρτήματα της κεντρικής σχολής. Επανιδρύθηκε την δεκ. ’30 στη Νέα Σμύρνη, όπου λειτουργεί μέχρι σήμερα, έχοντας διανύσει τρεις αιώνες ζωής. Στη Σχολή φοίτησαν δεκάδες φιλομαθείς νέοι από τη Λέσβο, τη Λήμνο και από τα άλλα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, τα οποία μέχρι το ’22 αποτελούσαν συγκοινωνούντα δοχεία με τη Σμύρνη σε όλους τους κοινωνικούς τομείς: στο εμπόριο, στα γράμματα, στις τέχνες, στον αθλητισμό, παντού.
Δυο σπάνια τεκμήρια του 1879, τα οποία εντόπισα στο «Αρχείο Καραθεοδωρή» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, και τα οποία φωτίζουν μια πτυχή της μεγάλης προσφοράς της Ευαγγελικής, αποτέλεσαν την αιτία για το άρθρο αυτό. Αφορούν το Μουσείο και την Βιβλιοθήκη της Σχολής, που ιδρύθηκαν το 1838, είχαν εκθέματα και βιβλία προς χρήση και μελέτη από εκπαιδευτικούς, μαθητές και πολίτες και διέθεταν αναγνωστήριο, στο οποίο οι καθηγητές της Σχολής έδιναν επιμορφωτικές διαλέξεις για το κοινό. Σταδιακά εμπλουτίστηκαν με χιλιάδες εκθέματα και βιβλία και συνετέλεσαν σε μέγιστο βαθμό στην προώθηση της φιλομάθειας και της φιλαναγνωσίας.
Ιωσήφ Μανίκης, «Επιστροφή στο Λίκνο»
Μυθιστόρημα πολιτικής φαντασίας, σελ. 372.
Εκδόσεις Πηγή, 2022.
Ένα από τα πιο επιδραστικά και αξιανάγνωστα μυθιστορήματα που διάβασα τελευταία είναι το «Επιστροφή στο Λίκνο» του Ιωσήφ Μανίκη. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα επιστημονικής και πολιτικής φαντασίας, η δράση του οποίου εκτυλίσσεται όχι στο πολύ μακρινό μέλλον, αλλά στο δεύτερο μισό του αιώνα μας και στον επόμενο, τον 22ο αιώνα.
Ακούγοντας επιστημονική φαντασία, επηρεασμένος από τις χολιγουντιανές παραγωγές, η πρώτη σκέψη που ίσως κάνει κάποιος είναι: άλλο ένα παραμύθι με τεχνολογικά εξαμβλώματα, σε φρικτά, δυστοπικά, απάνθρωπα περιβάλλοντα, με μοχθηρούς εξωγήινους κι εφευρετικούς ήρωες από τη Γη που τελικά τους αποκρούουν. Μόλις ξεκινήσει το διάβασμα, θα αντιληφθεί αμέσως πως το όραμα για το μέλλον που καταθέτει ο συγγραφέας δεν είναι καθόλου αυτό. Το όραμά του και η ελπίδα του είναι πως κάποια στιγμή θα υπάρξει ένα σοκ, πολιτισμικό, περιβαλλοντικό, οικονομικό, που θα τραντάξει την ιδιοσυστασία της ανθρωπότητας, θα ξεκινήσει μια επανάσταση ενάντια στον ίδιο της τον εαυτό, θα εξουδετερώσει το αυτοκαταστροφικό της κομμάτι και θα εξυψώσει και θα αναδείξει ως υπέρτατη αξία την ομορφιά της ζωής και τη λογική διαχείριση των αγαθών του γαλαζοπράσινου πλανήτη μας.
Η ιστορική διαδρομή ενός χωριού της Λήμνου
 |
| Ο λόφος Σώκαστρο, ο Άγ. Αλέξανδρος και δεξιά ο περιστερώνας στο χωράφι που βρέθηκε η πελασγική Στήλη το 1885 (φωτ. Θ.Μ., δεκ. '90) |
Με αφορμή την εορτή του αγίου Αλέξανδρου, στις 30 Αυγούστου, θα ανατρέξουμε στην ανακάλυψη ενός μοναδικού μνημείου, το οποίο εντοπίστηκε πριν από 140 χρόνια περίπου στα χαλάσματα μιας ομώνυμης εκκλησούλας. Πρόκειται για την περίφημη Στήλη των Καμινίων, η οποία έχει χαραγμένες δύο επιγραφές στην πελασγική γλώσσα και βρέθηκε το 1885 στο λόφο Σώκαστρο στα Καμίνια της Λήμνου, από τον τότε μαθητή και αργότερα σπουδαίο φιλόλογο και ιστορικό Αργύριο Μοσχίδη (1869-1912). Με την αφορμή αυτή θα κάνουμε μια επισκόπηση της ιστορικής διαδρομής του χωριού, καθώς ο λόφος συνδέεται με τη γενικότερη ιστορία του.
 |
| Τα Καμίνια όπως φαίνονται από το Σώκαστρο (φωτ. Θ.Μ., 2003) |
Βαρβάρα Βαγιάκου-Βλαχοπούλου
«Διαδρομές στην Μύρινα 1940-1960» (Περπατώ-Θυμάμαι-Νοσταλγώ)
Ιστορικό οδοιπορικό, σελ. 216.
Εκδόσεις Λύχνος, 2022.
«Η πραγματική μας πατρίδα είναι η παιδική μας ηλικία» έγραψε ο Γάλλος φιλόσοφος του 20ού αιώνα και συγγραφέας Ρολάν Μπαρτ· «Κατάγομαι από τα παιδικά μου χρόνια», έλεγε ο προπολεμικός ποιητής Γιώργος Σαραντάρης. Αυτή η μοναδική πατρίδα, που έχει οριστικά χαθεί, αποτελεί το πιο ασφαλές καταφύγιο για την ανεμοδαρμένη ψυχή κάθε ανθρώπου. Μια πατρίδα γοητευτική, γιατί είχε απέραντους και άγνωστους ορίζοντες. Μια πατρίδα με τα γόνατα μονίμως γρατζουνισμένα, τα κεφάλια των αγοριών κουρεμένα γουλί, τα ‘‘θέλω’’ των κοριτσιών μισοκρυμένα πίσω από τα ‘‘πρέπει’’ της κοινωνίας, μα τα χαμόγελα πλατιά κι ας ήταν λειψά τα δόντια. Μια πατρίδα που οι σκανταλιές παραβίαζαν μονίμως τα ‘‘μη’’ των γονιών και των δασκάλων. Μια πατρίδα που βιαζόμασταν να την αφήσουμε πίσω και να πετάξουμε μακριά της. Και τώρα που τα φτερά κουράστηκαν να πετούν και λυγίζουν, την αναζητάμε ξανά κι ας μην υπάρχει.
«Μου πήρε μια ολόκληρη ζωή να μάθω να ζωγραφίζω σαν παιδί», έλεγε ο μεγάλος ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο. Μας πήρε μια ολόκληρη ζωή για να συνειδητοποιήσουμε πως αυτή η πατρίδα που έχει χαθεί ανεπιστρεπτί, ήταν ό,τι καλύτερο συνέβη στη ζωή μας. Το μόνο που απόμεινε από αυτήν είναι κάποιες φωτογραφίες και κάποια όμορφα κείμενα που την αναπλάθουν και την ξαναφέρνουν στη μνήμη.
Σε αυτή την αθώα πατρίδα της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας βυθίστηκε για άλλη μια φορά η λημνιά πεζογράφος Βαρβάρα Βαγιάκου-Βλαχοπούλου και μας την προσφέρει στον καλαίσθητο τόμο «Διαδρομές στην Μύρινα 1940-1960». Μέσα από ένα οδοιπορικό στον τόπο και στο χρόνο, με εξαιρετικά κείμενα και αυθεντικές φωτογραφίες, αναπολεί τον χαμένο παράδεισο της νιότης και μας ξεναγεί στη Μύρινα (τότε Κάστρο) των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, μέχρι τότε που έφυγε από τη Λήμνο κι «ένα αγκίστρι καρφώθηκε μόνιμα στο λαιμό της», όπως γράφει.
Δυο παλιές επιγραφές "αφηγούνται" το παρελθόν του τόπου
 |
| Ο ναός της Κοίμησης Θεοτόκου στην Παλιόχωρα. Εκατέρωθεν της πλαϊνής θύρας οι δυο επιγραφές: η παλιά ψηλά αριστερά του ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ και η νεότερη δεξιά της θύρας |
Στον παραθαλάσσιο οικισμό της Παλιόχωρας Αβίας κεντρικός ναός είναι ο ναός της Κοίμησης Θεοτόκου, ο οποίος δεσπόζει του χωριού, όπως είναι κτισμένος πάνω στο ύψωμα που στο παρελθόν υπήρχε το μεσαιωνικό κάστρο της Μαντένιας (Μαντίνειας). Ο ναός αυτός αποτελεί το διαχρονικό σημείο αναφοράς των κατοίκων του χωριού και στο καθολικό του, στα εννιάμερα της Παναγιάς στις 23 Αυγούστου, συγκεντρώνει πλήθος προσκυνητών τόσο κατοίκων του χωριού όσο και παραθεριστών, μιας και η περιοχή έχει εξελιχθεί σε δημοφιλές τουριστικό θέρετρο. Στην τοιχοποιία του ναού είναι εντοιχισμένες δυο επιγραφές, τις οποίες θα παρουσιάσουμε επιχειρώντας ταυτόχρονα μια ιστορική διερεύνηση.
 |
| Η κορυφή του Αγιολιά από το δάσος της Βασιλικής |
Τι θαυμαστό δημιούργημα που είναι ο εγκέφαλος! Ένα ερέθισμα, μια επέτειος, μια παλιά φωτογραφία κι από το λαβύρινθο των νευρώνων του σπινθηρίζουν σαν αστραπές και ξεπηδούν μνήμες καταχωνιασμένες για δεκαετίες. Παλιές εμπειρίες αναβλύζουν ολοζώντανες, φυσιογνωμίες ξεχασμένες επιστρέφουν αναπάντεχα από τη λήθη. Κάπως έτσι, με αφορμή την πρόσφατη γιορτή του Προφήτη Ηλία, ξαναήρθε στο μυαλό μου η ανάβαση ως το πετρόχτιστο ξωκλήσι που βρίσκεται στην κορυφή του Ταΰγετου, την οποία αξιώθηκα να κάνω για μία και μοναδική φορά πριν από είκοσι ακριβώς χρόνια.
 |
| Αγ. Φωτίδα. Η πηγή-αγίασμα στα ανατολικά του ναού (φωτ. Θ. Μπελίτσος, 1995) |
Κάθε χρόνο την 1η Αυγούστου γίνεται ο πανηγυρικός εορτασμός της εκκλησίας της Αγίας Φωτίδας, που βρίσκεται στον οικισμό Κώμη του Ρωμανού. «Το παναγύρ τς Αγιά Φουτίδας σντ Κώμ», όπως το λέγαν, έχει παραδοσιακά παλλημνιακή απήχηση και συγκεντρώνει πλήθος προσκυνητών από τα υπόλοιπα χωριά του νησιού, κυρίως της ανατολικής περιοχής, από τις περιφέρειες του Μούδρου και του Κοντοπουλίου. Σε παλιότερες εποχές γινόταν και γλέντι με όργανα, παρά το ό,τι τη μέρα αυτή ξεκινά η νηστεία του Δεκαπενταύγουστου και τα εδέσματα είναι νηστίσιμα. Λόγω εποχής στα γεύματα κυριαρχούσαν οι ντομάτες, τα νεράγγουρα κι οι μελιτζάνες και μερικοί το λέγαν σκωπτικά: «παναγύρ της αγιαμελιτζανάρας». Γινόταν επίσης εμποροζωοπανήγυρη. Οι κάτοικοι προμηθεύονταν το γουρτζέλι (γουρουνάκι) της χρονιάς, όσοι δεν το είχαν αγοράσει έγκαιρα στο ανάλογο πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου ή όσοι είχαν την ατυχία να ψοφήσει το γουρτζελούδ’ τους. Επίσης, ψώνιζαν λαγήνια κι άλλα μικροπράγματα.
Ο χώρος έχει και αρχαιολογικό ενδιαφέρον καθώς εκεί εντοπίζονται ίχνη αρχαίου τεμένους του Ηρακλή που αποτελούσε το κέντρο της αρχαίας εορτής των Οργεώνων καθώς και μεσαιωνικά σπαράγματα.
Πόσο έμοιαζαν,
η μάνα μου και ο βασιλικός της!
Πολλές φορές μπερδευόμουν.
Σαν έμπαινα στο σπίτι τους,
να πω καλημέρα,
νόμιζα πως, ο βασιλικός μ' απαντούσε.
.
Πλάσματα μικρόσωμα κι’ αγέρωχα
περήφανα κι ευωδιαστά,
η μάνα μου κι' ο βασιλικός της
έπιναν καφέ στην βεράντα
του Σεπτέμβρη τ’ απογεύματα.
.
Κάθονταν σιωπηλά
- οι κουβέντες πληγώνουν -
κι εκεί στη βεράντα, με το τίποτε
γλύκαιν’ ο πόλεμος της μέρας
απ' την ηρεμία και τ’ άρωμά τους.
.
Τώρα, ταξίδεψαν κ ’οι δυο
όπου δεν υπάρχει πόνος.
Αλλά τους διακρίνω,
τα ήρεμα απογεύματα του Σεπτέμβρη,
κάπου στου ορίζοντα την άκρη,
να κουβεντιάζουν σιωπηλά.
[Θ|Β] 2012
 |
| "Μουσική", τ. 26 (Ιανουάριος 1980) |
Ο Μίκης Θεοδωράκης (29.7.1925-2.9.2021) άφησε έναν τεράστιο πλούτο συνθέσεων, ο οποίος καλύπτει σχεδόν όλα τα μουσικά είδη: κλασική μουσική (συμφωνικά, όπερες, μπαλέτο, μουσική δωματίου), μουσική για το θέατρο, για κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, λαϊκά κι ελαφρά τραγούδια, ορατόρια ακόμα και θρησκευτικούς ύμνους. Το έργο του είναι απροσμέτρητο και εν πολλοίς ανεξερεύνητο. Μεγάλο τμήμα της μουσικής του έχει κυκλοφορήσει σε δίσκους αλλά υπάρχουν κι ανέκδοτες συνθέσεις του. Άλλωστε είχε ξεκινήσει να γράφει μουσική και τραγούδια από τα εφηβικά του χρόνια, πολύ πριν κυκλοφορήσει δίσκους, όπως αναφέρει ο ίδιος («Ανατομία της Μουσικής», σελ. 221):
«Η πρώτη μου γνωριμία με τη μουσική ήταν το ελληνικό τραγούδι: το ελαφρό, το λαϊκό, το δημοτικό, το βυζαντινό. Τα πρώτα μου μουσικά έργα ήταν τραγούδια. Για ποιητές είχα διαλέξει τον Σολωμό, τον Βαλαωρίτη κα τον Παλαμά, τον Χατζόπουλο, τον Μαβίλη και τον Γρυπάρη. Έγραψα επίσης και ύμνους εκκλησιαστικούς και, κορυφαίο έργο εκείνης της εποχής, το «Τροπάριο της Κασσιανής» (1942). Η μουσική που έγραφα ήταν για τους φίλους μου, τους γονείς και τους συγγενείς μου. Τα τραγούδια μου τα τραγουδούσαμε στο σπίτι μας, στις καντάδες και την εκκλησιά (ύμνους)…
Το πρώτο μου συμφωνικό έργο το γράφω στα 1944 και το τελειώνω αμέσως μετά τα Δεκεμβριανά, το Γενάρη του 1945. Είναι γραμμένο για ορχήστρα εγχόρδων και μικτή χορωδία. είχε τίτλο «Συμφωνία». Το κείμενο ήταν δικό μου. Άρχιζε με την αναζήτηση του θεού και τέλειωνε με την ανακάλυψη του… εργάτη!»
 |
| Ο Άη Γιώργης όπως ήταν την δεκ. '70 (φωτ. Κλεάνθης Καπετανάκης) |
- Ο Άη Γιώργης ο Αλτομιριανός βρίσκεται στη βόρεια κλιτύ του Ταΰγετου σε υψόμετρο 800μ περίπου, κοντά στο ακατοίκητο σήμερα ορεινό χωριό "Αλτομιρά" της Δυτ. Μάνης (χωριό των προπατόρων μου), από όπου η επωνυμία "Αλτομιριανός". Το τοπωνύμιο αναφέρεται πιθανά από τις αρχές του 14ου αιώνα και ως κατοικημένο χωριό συνεχώς από το 1618 (με 20 οικογένειες) ως το 1970 περίπου, με τον μέγιστο πληθυσμό να καταγράφεται το 1907 με 403 κατοίκους. Οι Αλτομιριανοί συνέβαλαν στην Εθνεγερσία του Εικοσιένα με 60 μάχιμους άνδρες.
- Το ναό αποκαλούσαν κι "Άη Γιώργη πεταλωτή", από ένα αποτύπωμα σε βράχο το οποίο θυμίζει πάτημα αλόγου και η λαϊκή φαντασία το απέδωσε στο άλογο του Αγ. Γεωργίου. Είναι μονοκάμαρος, πολύ παλιάς κατασκευής, τουλάχιστον του 18ου αιώνα, στην λιθοδομή του οποίου διακρίνονται στοιχεία βυζαντινής πλινθοπερίκλειστης δόμησης, ιδίως στο ιερό βήμα το οποίο έχει ομοιότητες με το αντίστοιχο των βυζαντινών ναών των Αγ. Αποστόλων Καλαμάτας και του καθολικού της Μονής Μαρβίνιτσας στα πλησιόχωρα Σωτηριάνικα. Δυστυχώς μια ανακαίνιση που έγινε στις αρχές της δεκ. '90 αλλοίωσε αρκετά από τα παλιά αρχιτεκτονικά στοιχεία, κυρίως στον περιβάλλοντα χώρο αλλά και στο εσωτερικό του ναού, όπου διασώζεται όμορφος φυτικός διάκοσμος και επιχρωματισμένη οροφή, έργα μάλλον των αρχών του 20ού αιώνα.
Ένα σχετικά άγνωστο γεγονός του πολέμου 1940-41 υπήρξε η Μάχη της Καλαμάτας, η οποία ήταν η τελευταία μάχη που δόθηκε κατά των Γερμανών στην χερσαία Ελλάδα. Μετά τη συνθηκολόγηση Τσολάκογλου, οι βρετανικές δυνάμεις αποτελούμενες από Άγγλους, Αυστραλούς, Νεοζηλανδούς (ANZAC), Κύπριους, Παλαιστίνιους και Ινδούς, υποχωρώντας κατέφευγαν σε λιμάνια από όπου με πλοία μεταφέρονταν στην Κρήτη ή στην Αίγυπτο. Το νοτιότερο καταφύγιό τους υπήρξε το λιμάνι της Καλαμάτας. Από εκεί 16.000 και πλέον άνδρες άρχισαν να αναχωρούν σταδιακά από τις 25 Απριλίου 1941, εν μέσω σφοδρών βομβαρδισμών από γερμανικά Στούκας. Μαζί με αυτούς αναχώρησαν και Γιουγκοσλάβοι φυγάδες που μετέφεραν τον χρυσό και το θησαυροφυλάκιο της Γιουγκοσλαβίας.
 |
| Βρετανοί επιβιβάζονται σε υδροπλάνο |
- Στη Μεγάλη Μαντίνεια Αβίας της Δυτ. Μάνης υπάρχει ένα μεταβυζαντινό ναόσχημο κτίριο του 18ου αιώνα, μονοκάμαρο, σταυροειδές με τρούλο, όπου ως το 1961 στεγαζόταν το σχολείο του χωριού. Σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει στο νότιο τοίχο του, ανακαινίστηκε μεταξύ των ετών 1743 (αψμγ΄) και 1753 (αψνγ΄) από τον ιερομόναχο Χρύσανθο και ήταν αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου:
 |
| Λάρνακα, "Το σάλπισμα της ειρήνης" του γλύπτη Νικόλα. |
-Λογοτεχνία, τέχνη, γλώσσα, πατριδογραφία-
Στο συγγραφικό έργο του γιατρού-πνευμονολόγου Σταύρου Τραγάρα έχω αναφερθεί και πιο παλιά, με αφορμή την έκδοση των σατιρικών χρονογραφημάτων που δημοσίευε επί χρόνια στον τοπικό τύπο της Λήμνου, τα οποία συγκέντρωσε σε έναν τόμο με τίτλο «Τα Χουρκούδια» το 2017. Κλείνοντας εκείνη την βιβλιοπαρουσίαση, έγραφα:
«Θα τελειώσω γράφοντας δυο λόγια για τη λαογραφική και γλωσσική αξία που έχει το βιβλίο του Τραγάρα. Η επιλογή του να γράψει στη «λημνιά συντχιά», στο λημνιακό γλωσσικό ιδίωμα, συνιστά μια μεγάλη προσφορά στην γλωσσική μελέτη του. Στα 180 κείμενα αποθησαυρίζεται ένας τεράστιος πλούτος τοπικών λέξεων. Διότι ο Τράγαρας εκτός από το ότι καταγράφει τοπικές λέξεις με την παραδοσιακή προφορά τους και την ερμηνεία τους, επί πλέον τις χρησιμοποιεί με ενεργητικό τρόπο στα κείμενα, σε ποικίλους λεκτικούς τύπους, σε σύνθετα, παράγωγα, μέσα σε φράσεις, παροιμίες, στίχους, με διαφορετικό νόημα κατά περίπτωση. Είναι πολύ μεγάλη αυτή η προσφορά και θα εκτιμηθεί εν καιρώ, όταν το βιβλίο μελετηθεί από ειδικούς επιστήμονες».
Αριστείδης Ι. Τσοτρούδης
«Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος και η ΧΙΙΙ Μεραρχία Αρχιπελάγους»
Αθήνα 2021, σελ. 376
Εδώ και δύο μήνες περίπου ήρθε στα χέρια μου το νέο ιστορικό βιβλίο του φίλου από τη Λήμνο Αριστείδη Τσοτρούδη με τον πιο πάνω τίτλο. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα προσεγμένη και καλαίσθητη έκδοση, ελκυστική όχι μόνο στην εμφάνιση αλλά και στο περιεχόμενο. Όπως διαπίστωσα από την προσεκτική μελέτη των κεφαλαίων, είναι ένα καλογραμμένο, πλήρως τεκμηριωμένο πόνημα, εμπλουτισμένο με άφθονο έγχρωμο χαρτογραφικό υλικό και με πολλές φωτογραφίες.
Τα τελευταία χρόνια κουραζόταν εύκολα στο μάζεμα της ελιάς. Το κατσώνι δεν υπάκουε πλέον πρόθυμα στα κελεύσματά του. Το χάραμα, αντί να τον βρίσκει στο δρόμο για το Μούσκοβο, καβάλα στον Ντορή, όπως παλιά, τον έβρισκε στο τζάκι, να πυρώνεται και να γκρινιάζει με τη Βασίλω, τη γριά του, τάχα γιατί είχε αργήσει να του ψήσει τον καφέ. Εκείνη τον συγχωρούσε. Είχε υπομονή. Μια ζωή υποχωρούσε. Είχε μάθει να τον καταφέρνει με τον τρόπο της, όχι με συγκρούσεις και εκνευρισμούς.
