Το μυστήριο της μυρωδιάς

Κάθε πλάσμα έχει τη μυρωδιά του. Το ίδιο και ο άνθρωπος. Δεν μιλώ για την επίπλαστη μυρωδιά των καλλυντικών, των λοσιόν και των άφτερ-σέιβ της αγοράς. Μιλώ για τη φυσική ζωώδη μυρωδιά που κάνει κάθε άνθρωπο να ξεχωρίζει από τους άλλους. Όπως ακριβώς μπορείς να ξεχωρίσεις ένα λουλούδι από τη μυρωδιά του, χωρίς να το βλέπεις, έτσι μπορείς να ξεχωρίσεις και έναν άνθρωπο.

Η μυρωδιά έχει προσωπικότητα. Ορισμένοι έχουν μυρωδιά σαγηνευτική, άλλοι αποκρουστική. Όπως η εμφάνιση και η φωνή, έτσι και η μυρωδιά μεταβάλλεται. Αλλάζει από ηλικία σε ηλικία, από μέρα σε μέρα, από ώρα σε ώρα. Υπάρχουν στιγμές ή ημέρες που η μυρωδιά σου είναι απωθητική και άλλες που είναι ελκυστική. Η μυρωδιά σου αποτυπώνει τις εσωτερικές σου επιθυμίες για τη συντροφιά, τον έρωτα, το σεξ. Ο θυμός, η λύπη, η χαρά, το φτερούγισμα της ψυχής, το ψαλίδισμα των ονείρων έχουν επίπτωση στη μυρωδιά σου.

Ένα άλλο ζήτημα είναι το πώς την αντιλαμβάνεται ο άλλος. Όπως η όραση καθορίζει τι βλέπεις και η ακοή τι ακούς, έτσι η όσφρηση καθορίζει τι μυρίζεις. Το ζήτημα είναι ποια αίσθηση κυριαρχεί στον εγκέφαλο. Συνήθως όσοι έχουν καλή όραση, δεν ακούν και δεν μυρίζουν καλά, όχι απαραίτητα επειδή δεν έχουν την βιολογική ικανότητα αλλά επειδή δεν εξασκούν τις αισθήσεις αυτές, με αποτέλεσμα σταδιακά να εξασθενούν.

Η όραση είναι ο δικτάτορας των αισθήσεων. Άπαξ και υπάρχει εξαφανίζει τις υπόλοιπες. Σε αυτή την ιδιότητα της όρασης, άλλωστε, βασίζονται οι προωθητές προϊόντων, ακόμα και για την προώθηση τραγουδιστών και αρωμάτων. «Μια εικόνα χίλιες λέξεις», λένε. Σύμφωνοι, αλλά ξέρεις πόσο πολύτιμες είναι χίλιες λέξεις σε μια κουβέντα; Με χίλιες λέξεις μπορείς να χτίσεις μια ισόβια φιλία, έναν μεγάλο έρωτα, να μη σου πω και μια τίμια συμφωνία, «ο λόγος συμβόλαιο» που έλεγαν παλιά: αληθινά πράγματα.

Η ακοή αφήνει περιθώριο καλύτερης κατανόησης. Οι ανθρώπινες σχέσεις θα ήταν διαφορετικές έως ανύπαρκτες χωρίς την ακοή. Στην αίσθηση αυτή οφείλεται η γνωριμία, η οικειότητα, η φιλία, το μίσος, η ανάπτυξη συναισθημάτων. Η όραση είναι εγωιστική αίσθηση. Σου δημιουργεί σκέψεις αλλά όχι επαφή. Αντίθετα η ακοή προάγει τη συνομιλία, τη συζήτηση, το πάρε-δώσε, τη συναλλαγή, την παρέα, την συντροφιά, τον έρωτα, την κατανόηση, την μπαγαποντιά: «πότε το είπα εγώ αυτό;», «έπεα πτερόεντα», την ερώτηση και την απάντηση, το νανούρισμα, το παίνεμα και το κανάκεμα, τη βρισιά, το τραγούδι και το χορό. Είναι όμορφη αίσθηση η ακοή, όπως το ραδιόφωνο είναι πιο όμορφο από την τηλεόραση.

Και ξαναγυρίζουμε στη μυρωδιά. Από πού να την πιάσεις; Αυτή η αίσθηση δεν πιάνεται. Αιωρείται. Τη νιώθεις αλλά δεν υπάρχει κιόλας. Ξέρουμε πώς ήταν ο Παλαμάς στην όψη. Έχουμε κρατήσει και τη φωνή του σε μαγνητοταινία. Αλλά ποτέ δεν θα μάθουμε πώς μύριζε, όταν απάγγελε το εγερτήριο δίστιχο:

Αυτό το λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλον κανένα,

μεθύστε με τ’ αθάνατο κρασί του εικοσιένα.

 Ίσως ένα άρωμα ελιάς, μια ευωδία νίκης να ανέβλυζε από το σώμα του.

Ο Χατζηδάκις, όταν συνέθετε «Το Χαμόγελο της Τζοκόντας», σίγουρα θα μύριζε γιασεμί και ο Ελύτης, όταν έγραφε το «Μικρό Ναυτίλο», θα είχε το απαλό άρωμα του αυγουστιάτικου κρίνου. «ΜΥΡΙΣΑΙ ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΝ», έγραψε αλλά η οσμή κρύφτηκε μέσα στο βιβλίο. Μπορούμε να φανταστούμε, αλλά μόνο να φανταστούμε. Τα τεκμήρια αυτά χάθηκαν για πάντα.

Αυτό είναι που κάνει γοητευτική τη μυρωδιά. Δεν αποθηκεύεται ούτε αρχειοθετείται. Εμφανίζεται για μια στιγμή και χάνεται. Αλλά αυτή τη μοναδική στιγμή μπορεί να αλλάξει την πορεία μιας ζωής, την πορεία μιας σχέσης, τις τύχες του κόσμου. Μια μυρωδιά μεθυστική προκαλεί ευφορία και διάθεση συνδιαλλαγής και φιλίας. Αντίθετα μια μυρωδιά βαριά και καταθλιπτική μπορεί να οδηγήσει σε έναν βιασμό σώματος και ψυχής ακόμα και σε πόλεμο.

Μακάρι να είχαμε αρχειοθετήσει τις μυρωδιές των ανθρώπων την ώρα της μεγαλοσύνης τους, όταν υπέγραφαν σπουδαίες συμφωνίες που άλλαξαν τις τύχες του κόσμου ή όταν δημιουργούσαν μεγαλοφυή έργα, ακόμα κι όταν ερωτεύονταν αληθινά. Να ποια τεκμήρια θα άξιζαν να διασωθούν και να ταξινομηθούν: Οι δημιουργικές μυρωδιές. Αυτές που εξαϋλώνουν τον άνθρωπο και τον οδηγούν να ξεπεράσει τα όρια του για έναν στόχο.

Είπαμε, λοιπόν:

Η όραση δημιουργεί ψευδαισθήσεις και προσδοκίες.

«Έρως, κατά φαντασίαν».

Η ακοή βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Επαληθεύει ή διαψεύδει τη φαντασίωση.

Αρκεί να θέλεις ν’ ακούσεις!

Η όσφρηση ολοκληρώνει τις σχέσεις. Μόνο που πρέπει να είναι ευαίσθητη.

Διότι τα αρώματα αιωρούνται για λίγο και χάνονται για πάντα.

Θα σκεφτεί κάποιος: για τη γεύση δεν είπες τίποτα. Τι να πω; Καταστρέφει ό,τι δημιουργούν οι τρεις πρώτες. Καταναλωτική αίσθηση. Μακάρι να μην υπήρχε.

Όσο για την αφή, μόνο για το χάδι της μάνας, αξίζει ένα δικό της κείμενο.

Θοδωρής, 28 Ιουνίου 2015, αργά το βραδάκι.

Ακούγοντας το “Smells Like Teen Spirit” των Nirvana.