Ευεργέτες και Λήμνος. Τέσσερις διακεκριμένες περιπτώσεις

 

Μεγάλοι ευεργέτες της Λήμνου [φωτ. από την εκδήλωση]

Κυρίες και κύριοι καλημέρα από την Αθήνα

Συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία που πήρατε να διατηρήσετε τη μνήμη των Λημνίων ευεργετών, αφιερώνοντας σε αυτούς μια ειδική αίθουσα, ένα μικρό μουσείο στην ουσία, στο κτίριο Σαχτούρη, το οποίο αποτελεί επίσης προϊόν ευγενούς δωρεάς προς το νησί. Θα σας μιλήσω για τον ευεργετισμό των Λημνίων, εν μέρει βέβαια, διότι το είναι θέμα είναι τεράστιο. Θα κάνω μια γενική αναφορά και θα επικεντρωθώ σε τέσσερις περιπτώσεις.

Το 1911 ένας ανώνυμος Λήμνιος έγραφε σε εφημερίδα της Αλεξάνδρειας, πως σε απόκεντρα χωριά οι επισκέπτες αντικρίζουν περικαλλείς ναούς και ωραιότατα σχολεία, πολύ ανώτερα από εκείνα της Αλεξάνδρειας. Δεν ήταν υπερβολή αυτό. Ακόμα και τώρα τα παλιά σχολικά κτίρια και οι ναοί του νησιού ξεχωρίζουν με την επιβλητικότητα και την αρχιτεκτονική τους. Φανταστείτε πόσο εντυπωσιακά θα φάνταζαν πριν από 120 χρόνια, σε ένα περιβάλλον που το αποτελούσαν κυρίως φτωχικά χωριατόσπιτα. Και προκύπτει η εύλογη απορία: από πού προήλθαν τα απαιτούμενα κεφάλαια; Ο ίδιος ανώνυμος Λήμνιος που ανέφερα, συνεχίζει:

«ουκ ολίγα [σχολεία και ναοί] εκτίσθησαν, επροικίσθησαν και εδωρήθησαν εις το Κοινόν της Λήμνου υπό ιδιωτών, οίτινες επί πολλά έτη μοχθήσαντες εις τα ξένα και αποκτήσαντες έντιμον πλούτον, θεώρησαν καύχημα και τιμή τους να εκπληρώσουν το καθήκον προς την πατρίδα» [εφ. Ταχυδρόμος Αλεξανδρείας, 20.4.1911]

Χριστούγεννα του Παπαδιαμάντη με έναν Λημνιό καραβοκύρη

  

"Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο εκ Σκιάθου". Ράλλης Κοψίδης 1960

Κατά το 19ο αιώνα οι επαφές της Λήμνου με τη Σκίαθο και με τα άλλα νησιά των Βορείων Σποράδων ήταν συχνές. Απείχαν άλλωστε μόλις λίγα μίλια. Αν και μετά το 1830 βρέθηκαν εκατέρωθεν της θαλάσσιας μεθορίου που χώρισε την οθωμανική ακόμα Λήμνο από τα λευτερωμένα μικρονήσια των Σποράδων, οι καπεταναίοι συνέχισαν να ταξιδεύουν στο Αιγαίο όπως παλιά, μεταφέροντας εμπορεύματα κι ανθρώπους στα νησιά και τις ακτές του. Οι σχέσεις αυτές έχουν επισημανθεί παλιότερα κι από μένα[1] κι από άλλους ερευνητές.[2]

Κήρυκας νο 6 (Φθινόπωρο 2024)

 

Στο φθινοπωρινό, 6ο φύλλο του, ο Κήρυκας των Καμινίων συνεχίζει με ενδιαφέρουσα ύλη, εκλεκτών συνεργατών. Είναι πλέον το μοναδικό λημνιό περιοδικό έντυπο που κυκλοφορεί μετά από την, ελπίζουμε προσωρινή, αναστολή της έκδοσης της εφ. Λήμνος του Ηλία Κότσαλη. Κι αυτό χάρη στη γενναιοδωρία του Σταύρου Φράττη. Είναι τοπικού χαρακτήρα, μιας και αφορά μόνο ένα χωριό του νησιού αλλά φιλοξενεί συνεργασίες κάθε Λημνιού που έχει να γράψει κάτι για τον πολιτισμό και την παράδοση του νησιού. Στο τεύχος αυτό:

Αναγγέλλεται η συγκρότηση του Δ.Σ. του συλλόγου «ΜΕΑΣ Νέοι Καμινίων – Αργύριος Μοσχίδης» και ο προγραμματισμός των χειμερινών και εαρινών δράσεων που είναι πολλές. Ξεχωρίζω την ανέγερση της προτομής-μνημείου της Καμινιώτισσας Αγρότισσας μάνας που θα αποκαλυφθεί στις 8 Μάρτη, Ημέρα της Γυναίκας. Επίσης, αναφέρεται μια μεγάλη δωρεά προς το νέο σύλλογο και οι διαφοροί χορηγοί.  

Η Άσπα Αρώνη-Κότσαλη με το ολοσέλιδο άρθρο «Σύντομο οδοιπορικό στο έργο του ζωγράφου Γρηγόρη Παπαμαλή», μας εισάγει στη ζωή και το έργο του σπουδαίου λαϊκού ζωγράφου και αγιογράφου, τον οποίο ερευνά εδώ και δεκαετίες, εικόνες του οποίου κοσμούν και το ναού του χωριού.

Ο γιατρός Μάκης Διακουμής στο άρθρο: «Πρόγραμμα τελετής αποχώρησης Αγγλικής διοίκησης από τη Λήμνο και ένα άγνωστο κλεμμένο ισπανικό πυροβόλο του 1555 από το Κάστρο», παραθέτει δυο σπάνια τεκμήρια που αποκαλύπτουν ότι φεύγοντας το 1921 ο Άγγλος διοικητής Φινλεζόν πήρε μαζί του κι ένα παλιό πυροβόλο.

Η Ευαγγελία Λιάπη παρουσιάζει την ζωή του «γκασταρμπάιτερ» Αντώνιου Ανδρέου και την επιτυχημένη παλιννόστησή του στο Μούδρο.

Τέλος, η αφεντιά μου, συνεχίζοντας την έρευνα για τη Λήμνο στη λογοτεχνία αναφέρεται στο ποίημα του Ιρλανδού νομπελίστα Seamus Heaney “Voices From Lemnos” .

[25.11.2024]

Η Λήμνος εμπνέει τον Αμερικανό ποιητή Karl Kirchwey

O Karl Kirchwey

 

Ο Karl G. Kirchwey είναι ποιητής, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, κριτικός κι επιμελητής λογοτεχνικών κειμένων. Διδάσκει αγγλική γλώσσα και δημιουργική γραφή στο Boston University. Έχει διδάξει επίσης στο Yale, το Columbia κι άλλα πανεπιστημιακά ιδρύματα, σε κολλέγια και σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Έχει εκδώσει ποιητικές συλλογές, ανθολογίες ποίησης και μεταφράσεις. Γεννήθηκε στη Βοστώνη το 1956 αλλά ενηλικιώθηκε ζώντας σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις: Λονδίνο, Ρώμη, Λοζάνη, όπου εργαζόταν ο πατέρας του ως στέλεχος πολυεθνικής εταιρίας. Αυτό επηρέασε το έργο του, όπως έχει πει ο ίδιος: «θεωρώ τον εαυτό μου Αμερικανό ποιητή αλλά η πολιτισμική μου ισορροπία βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ καθώς έζησα για πολλά χρόνια στην Αγγλία και την Ελβετία». 

Ο «Περίπλους» στη Λήμνο του Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου

 

"Το Παραμιλητό" τ. 4, 1989

 Ο Νίκος Δ. Τριανταφυλλόπουλος (γεν. 1933), ο γνωστός από τις περί τον Παπαδιαμάντη μελέτες του λογοτέχνης, υπηρέτησε ως φιλόλογος στο Γυμνάσιο Λήμνου για έξι χρόνια (1962-1968). Κάποιες χρονιές δίδασκε στο διάδρομο του πρώτου ορόφου που είχε μετατραπεί σε αίθουσα διδασκαλίας, από όπου αντίκριζε τον Ρωμαίικο Γιαλό. Από την εμπειρία αυτή εμπνεύστηκε το ποίημα «Τάξις πλέουσα» και το εκτενές πεζό «Περίπλους», όπως αναφέρει ο ίδιος:

«…τις φθινοπωρινές και τις ανοιξιάτικες μέρες ήταν μεγάλη απόλαυση να περιδιαβάζω από τα πρώτα ως τα τελευταία θρανία ρίχνοντας κλεφτές και λαίμαργες ματιές στο Ρωμαίικο Γιαλό και στον κάβο του Πέτασου, ν’ αγναντεύω το ανοιχτό πέλαγος και συχνά να διακρίνω τον Άθωνα. Ξεχνιόμουν για λίγο, νόμιζα πως βρίσκομαι σε κατάστρωμα καραβιού, ωστόσο κι όταν συνερχόμουν έλεγα μέσα μου πως είναι κρίμα σε τέτοιον διάδρομο να μη διδάσκω με τη στολή του εφέδρου σημαιοφόρου του Ναυτικού. Μα το ναι! Με τον Ρωμαίικο Γιαλό κάτωθέ μας όλο το Γυμνάσιο έμοιαζε να πλέει, να κυματίζεται. Από αυτόν τον κυματισμό γεννήθηκε στην αρχή το ποίημα ‘‘Τάξις πλέουσα’’ -Λημνία τάξις κι ας παραπέμπει ο τίτλος στον Παπαδιαμάντη- και κάμποσα χρόνια αργότερα το εκτενές πεζό ‘‘Περίπλους’’, όπου μια ολόκληρη τάξη τελειοφοίτων του εξαταξίου Γυμνασίου Μυρίνης δραπετεύει με μια σκαμπαβία για να επισκεφτεί τον ποιητή που έγραψε τρεις συλλογές με τίτλο ‘‘Ημερολόγιο Καταστρώματος’’» (εφ. ΛΗΜΝΟΣ 994/16.8.2017).

Απόσπασμα από τον «Περίπλου» δημοσίευσε στο πειραϊκό περιοδικό «Το Παραμιλητό», με τίτλο «[ΥΠ’ ΟΙΔΜΑΣΙΝ…]», παρμένο από την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή (στ. 332-337): 

Η Λήμνος στο έργο της Καναδής Constance Bruce

 

Const. Bruce "Humour in Tragedy" (1918)

Η πολύνεκρη εκστρατεία της Καλλίπολης, που διεξήχθη το 1915 από Βρετανούς και Γάλλους με ορμητήριο τη Λήμνο, ενέπνευσε αρκετούς ποιητές και πεζογράφους, κυρίως Αγγλοσάξονες, με αποτέλεσμα η λημνιακή επίδραση στη λογοτεχνία να αποκτήσει διεθνή διάσταση. Έχω αναφερθεί παλιότερα στο λυρικό ποίημα της ειρηνίστριας Vera Mary Britain (1893-1970) "Sisters buried at Lemnos", το οποίο μετέφρασα (Θ. Μπελίτσος, «Λημνιακά 2012», σελ. 48-49), με το οποίο υμνεί το τοπίο του νησιού καθώς θρηνεί τις δύο αδελφές νοσοκόμες που είναι θαμμένες στο συμμαχικό νεκροταφείο του Πορτιανού Λήμνου.

Αλλά δεν ήταν η μοναδική. Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι η λογοτεχνική απόδοση των βιωμάτων από τη «λημνιακή περιπέτεια» της Καναδής νοσοκόμας Constance Elspeth Bruce (1887-1975), η οποία υπηρέτησε στο νησί, στο 1st Canadian Stationary Hospital, από 16 Αυγούστου 1915 ως 31 Γενάρη 1916. Η Bruce, θυγατέρα πρεσβυτεριανού ιερέα, του αιδεσιμότατου (Rev.) Dr. George Bruce, πριν από τον πόλεμο εργαζόταν στην Canadian Bank of Commerce Toronto. Κατείχε καλά την τέχνη της γραφής και του σχεδίου· η συνάδελφός της Helen Fowlds, στο ημερολόγιό της, την χαρακτηρίζει “artist on honor”. Το 1918 η Bruce εξέδωσε το βιβλίο “Humour in Tragedy: Hospital Life behind 3 Fronts by a Canadian Nursing Sister”, ένα γοητευτικό αφήγημα των περιπετειών του 1ου Καναδικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου στη Γαλλία, τη Λήμνο, την Αίγυπτο και τη Θεσσαλονίκη, με 64 δικά της σκίτσα και λίγα ποιήματα, ένα από τα οποία είναι αφιερωμένο στη Λήμνο. 

Η Λήμνος στο «Αρχιπέλαγος» του Ιουλίου Βερν

 

"L'Archipel en Feu". Προμετωπίδα της α΄ έκδοσης με γκραβούρα του Léon Benett

Στο έργο του Ιουλίου Βερν “L’Archipel en Feu”, το οποίο κυκλοφόρησε το 1884, και στην Ελλάδα εκδόθηκε με τίτλους «Το Αιγαίον ανάστατον» (1927), «Οι Πειρατές του Αιγαίου» (1931) και «Το Αιγαίο στις φλόγες» (1970), αναφέρεται πολλές φορές η Λήμνος.

Η Λήμνος στην «Ορφανή της Χίου» του Ιακ. Πιτζιπίου

  

Jacques G. Pitzipios, L'Illustration, 1860

Το νησί της Λήμνου αναφέρεται εκτενώς στο θεωρούμενο ως το πιο πρώιμο νεοελληνικό μυθιστόρημα, το δίτομο «Η ορφανή της Χίου ή Ο θρίαμβος της αρετής», υπό Ιακώβου Γ. Πιτζιπίου, Εν Ερμουπόλει, Εκ της Τυπογραφίας Γεωργίου Πολυμέρη, 1839. Τις περί Λήμνου αναφορές στο έργο αυτό εξερευνά το παρόν άρθρο. Αλλά πρώτα λίγα βιογραφικά για τον συγγραφέα.

Το κατακαμένο (κυριολεκτικά) Δασαμάρι του Σκουζέ και μια οικογενειακή ιστορία

 

Διώνη και Δασαμάρι (χάρτης δασικής υπηρεσίας)

Καίγεται ξανά το Δασαμάρι, διαβάζω. Είναι μια περιοχή, η οποία διοικητικά ανήκει στο Πικέρμι και εκτείνεται στην ανατολική πλαγιά της Πεντέλης, ανάμεσα σε Καλλιτεχνούπολη, Ντράφι και Νταού Πεντέλης. Δεν καίγεται πρώτη φορά. Είχε καεί ξανά το 1995, το 1998, το 2009, το 2021 και το 2022. Με το δάσος αυτό με συνδέει μια ιστορία που ξεκινά πριν από 60 χρόνια και δείχνει ποια είναι τα αίτια των πυρκαγιών, τα οποία όλοι γνωρίζουν, «δεν κομίζω γλαύκα εις Αθήνας», αλλά «ποιούν την νήσσαν». Αλλά πρώτα δυο λόγια για το παρελθόν της περιοχής.

 

Ο Στ. Τραγάρας καταγράφει αρχέγονες δοξασίες, αγητειές και ξόρκια από τη Λήμνο

 

Σταύρου Τραγάρα

"Αγητειές - Ξόρκια - Δοξασίες Λήμνου"

εκδ. Αγιαρμόλας, 2024, σελ. 320

 -ο-ο-ο-

Βιβλιοπαρουσίαση

 Όταν πρωτοπήγα στη Λήμνο, πριν από σαράντα χρόνια περίπου, ένα από τα πρώτα πράγματα που μου έκανε εντύπωση ήταν πως μετά τον καφέ, απαραίτητα γύριζαν το φλιτζάνι για να το διαβάσουν. Δεν υπήρχε γυναίκα που δεν διάβαζε το φλιτζάνι για τον εαυτό της. Αν υπήρχε ξένος κόσμος στο σπίτι, το άφηνε σε μιαν άκρη για να το δει με την ησυχία της. Αυτό αποτελούσε, και παραμένει ακόμα, μια καθημερινή συνήθεια. Μόνο αν ο ντελβές έδειχνε κάτι άσχημο, καταφεύγανε σε κάποιες που ξέρανε πιο καλά την τέχνη για μια πιο έγκυρη γνώμη, χωρίς αμοιβή φυσικά.

Νάσος Πατέτσος, μια βελούδινη φωνή σίγησε

 

  Ο Νάσος Πατέτσος, ένας καντσονίστας με υπέροχη, βελούδινη φωνή σίγησε πρίν από λίγες ημέρες σε ηλικία 101 ετών. Γεννήθηκε στα Τσιμάνδρια της Λήμνου. Ήταν το πέμπτο από έξι παιδιά (τρία αγόρια και τρία κορίτσια) του Ευστράτιου Πατέτσου και της Ελένης Κοτσιναδέλη, θείας του γνωστού λυράρη της Λήμνου Νάσου Κοτσιναδέλη, με τον οποίο ο Νάσος Πατέτσος ήταν εξαδέρφια. Όπως έλεγε ο ίδιος, ο πατέρας του ήταν καλλίφωνος κι έπαιζε φλογέρα. Καλλίφωνες ήταν και δύο από τις αδελφές του, ενώ ένας αδερφός του έπαιζε λύρα.

Στρουθία

 

 

Στρουθία μονάζοντα

επί ρήγματος, πτερόεντα

έπεα εις ώτα μη ακουόντων: 

Ειρήνη πάσι!

Θ.Μ. 6.5.2024

«Ο Κήρυκας των Καμινίων Λήμνου», νο 4

 

Κυκλοφόρησε το εαρινό φύλλο, το νο 4, της εφημεριδούλας μας, με ενδιαφέροντα άρθρα και συνεργασίες. Διανέμεται δωρεάν, χάρις στην γενναιοδωρία της Frattis Editions που αναλαμβάνει το κόστος της εκτύπωσης. Υπάρχει και σε μορφή pdf στη σελίδα της εφημερίδας στο FB.

Το 4ο τεύχος περιέχει:

Eva’s 75ers

Εαρινή σύναξη των αποφοίτων 1975 

της Ευαγγελικής Σχολής Ν. Σμύρνης

Για τη μικρή μας σύναξη της Ευαγγελικής
λίγα στιχάκια σκάρωσα, όχι της προκοπής.
Κι αν τα θρανία αφήσαμε σχεδόν μισόν αιώνα,
στα χρόνια εκείνα τριγυρνούν οι σκέψεις μας ακόμα.

Παν ποθητόν!

 

Ζωοδόχος Πηγή Δάφνης, 1958

Αυτή την ευχή είχε καθιερώσει ο αείμνηστος παππούς μου ο Θοδωρής, που στην φωτογραφία με κρατά καμαρωτός λίγο μετά από την μυστηριακή ονοματοδοσία μου στον ναό της Ζωοδόχου Πηγής Άνω Δάφνης, με την οποία απέκτησα το όνομά του και το όνομα του δικού του παππού και, ποιος ξέρει, ίσως και κάποιου προγενέστερου ορεσίβιου προγόνου μου που έζησε στα Αλτομιρά του Ταϋγέτου στις αρχές του 19ου αιώνα.

Με γράμματα τετάρτης δημοτικού μοιάζει απίθανο να επινόησε το αρχαιοπρεπές «Παν ποθητόν». Αν και περιστασιακός ιεροψάλτης, υπήρξε περισσότερο μέλος της Εκκλησίας του Δήμου παρά της επουράνιας. Σε όποιον τον ζάλιζε με κουβέντες περί θεού, αθανασίας και πίστης με τσιτάτα από τις γραφές και λοιπές φιλοσοφίες, τον διέκοπτε με τη φράση:

"Άκου να σου πω, στα επίγεια σε παλεύω όσο θες, στα επουράνια πολέμα μόνος σου!".

Πράγματι, στα επίγεια υπήρξε πάνσοφος. Δαιμόνιος και εύστροφος επαγγελματίας, όπως ήταν, αναπλήρωσε την έλλειψη σχολικών γνώσεων με λαϊκή επιμόρφωση από την αγορά και από τον διαρκή αγώνα για την επιβίωση. Σε καιρούς δύσκολους, χωρίς γονική βοήθεια, πάλεψε ορφανός από δεκατεσσάρων χρονών και προστάτης τριών μικρότερων αδερφιών. Κάπου, από κάποιον, ξεσήκωσε την ευχή, του άρεσε και την καθιέρωσε. Για τον εαυτό του η ευχή έπιασε καθώς ποθούσε να φύγει όρθιος και με σώας τας φρένας, όπως και συνέβη.

"Παν ποθητόν!", λοιπόν, αντεύχομαι κι εγώ με τη σειρά μου αγαπητοί φίλοι που κατά δεκάδες θυμηθήκατε χτες να στείλετε τις ευχές σας για την ονομαστική μου εορτή. 

"Παν ποθητόν!" και σε όσους δεν το θυμηθήκατε.

Θ. Μπελίτσος, 24.3.24.