Ο Ταξιάρχης στα ριζά του κάστρου στη Λήμνο

Ο Ταξιάρχης στο ανοδικό δρομάκι προς το κάστρο της Μύρινας [φωτ. Δημ. Ζερβός, 2014]

 Στα ριζά του μεσαιωνικού κάστρου της Μύρινας, σε μια πάροδο που οδηγεί από την αγορά προς το φρούριο, βρίσκεται ο εκατόχρονος ναός των Ταξιαρχών. Εδώ και πολλά χρόνια είναι ανακαινισμένος εκ βάθρων έτσι ώστε έχουν χαθεί τα ίχνη της προγενέστερης μορφής του. Μόνο κάποιες επιγραφές στα τοιχία του θυμίζουν το παρελθόν του, οι οποίες μας ενημερώνουν πως ανεγέρθηκε το 1919. Έχει ενδιαφέρον να δούμε το χρονικό της ανέγερσης με περισσότερες λεπτομέρειες, με τη βοήθεια δημοσιευμάτων της εποχής εκείνης από τον τοπικό τύπο.

Ως φαίνεται στην ίδια θέση υπήρχε χάλασμα παλαιάς εκκλησίας, την οποία κάποιοι φιλογενείς κάτοικοι αποφάσισαν να χτίσουν ξανά, όταν ηρέμησαν τα πράγματα μετά την απελευθέρωση του νησιού και το τέλος των πολέμων που ακολούθησαν αλλά κι όταν καταλάγιασε η επιδημία της ισπανικής γρίπης που προκάλεσε εκατοντάδες θανάτους στο νησί κατά τον χειμώνα του 1918-1919. Πιθανόν οι «Καστερνοί» εζήλωσαν τον πανηγυρικό εορτασμό του ομώνυμου παλαιού ναού του Μούδρου, στον οποίο πλήθος προσκυνητών έσπευδε από τα γύρω χωριά και συμμετείχε στη μεγαλοπρεπή λιτανεία. Κι έπειτα διασκέδαζαν στην χοροεσπερίδα, όπου είχαν την ευκαιρία να επιδειχθούν οι αβρές δεσποινίδες και οι σεβαστές κυρίες του τόπου, όπως έγραφε ο ανταποκριτής της τοπικής εφημερίδας, ο οποίος διαμαρτύρεται για την ακύρωση του χορού το 1916 [εφ. Λήμνος, 13.11.1916]:

«Εν πάση πομπή και μεγαλοπρεπεία ετελέσθη η ετησία πανήγυρις της αρχαίας εκκλησίας του χωρίου μας «Άγιος Ευστράτιος». Από της προηγουμένης της εορτής ημέρας έσπευδον εκ των διαφόρων χωρίων πανηγυρισταί όπως παρευθερθώσιν εις την λαμπράν ταύτην του τόπου μας πανήγυριν. Οι ευγενείς και φιλότιμοι του Μούδρου κάτοικοι περιβεβλημένοι τας εορτασίμους αυτών στολάς μετά πάσης προσηνείας υπεδέχοντο διαφόρους πανηγυριστάς.

Εξαιρετικώς εφέτος δεν ετελέσθη ο συνήθης των αβρών δεσποινίδων και των σεβαστών κυριών χορός. Τοιαύτα λαμπρά έθιμα συνδεόμενα αρρήκτως με αυτήν την εθνικήν μας ζωήν δεν πρέπει να παραμελώντα».

Για το ναό του Κάστρου πρωτοστάτης υπήρξε ο Άγγελος Κωνσταντινίδης, στον οποίο πιθανότατα οφείλεται η αφιέρωση στους ταξιάρχες αρχάγγελους Μιχαήλ και Γαβριήλ που συνδέονταν με την ονομαστική του εορτή. Ίσως πάλι το χάλασμα να ανήκε σε παλιό ναό των Ταξιαρχών, πιθανόν και σε αρχαιότερο κτίριο από τη μεσαιωνική ή την κλασική περίοδο. Πάντως το όνομα του παλιού ναού δεν αναφέρεται. Μόνο όταν ξεκίνησε η κατασκευή, η εφημερίδα τον αποκαλεί «Ιστορικό ναό των Ταξιαρχών», θεωρώ καθ’ υπερβολή ώστε να παρακινήσει τους πιστούς να συνδράμουν, προσθέτοντας πως οι Τούρκοι παρεμπόδιζαν την ανέγερσή του.

 

 

Επιγραφικές μαρτυρίες για την ανέγερση του ναού (1919) και του καμπαναριού (1924) [φωτ. Δημ. Ζερβός, 2014]

 

Ο Άγγελος Κωνσταντινίδης που πρωτοστάτησε είχε εμπορικό κατάστημα με υδραυλικά, είδη κιγκαλερίας, χρώματα, μάρμαρα κλπ. Ασχολιόταν και με τα κοινά. Το 1918, που καταργήθηκε ο ευρύς (με τα παρακείμενα χωριά) Δήμος Κάστρου κι έγινε Κοινότητα, διορίστηκε μέλος του κοινοτικού συμβουλίου με πρώτο πρόεδρο τον Ιω. Γ. Φεργαδιώτη [Γεροντούδης, σ. 103]. Το Σεπτέμβριο 1919 εκλέχτηκε Επίτροπος, και μάλιστα ταμίας του ναού της Μητροπόλεως, μαζί με τους Γρ. Γλυκύ, Γ. Ραφτόπουλο, Παύλο Καλογιάννη [εφ. Λήμνος, 15.9.1919]. Τον Οκτώβριο 1923 ως ταμίας της Αγ. Τριάδας: «ανέλαβε εκ του ιδίου του πενιχρού ταμείου την αποπεράτωσιν του έργου [επισκευής του ναού] και κατέβαλε δι’ εργατικά και λοιπά έξοδα δρ. 12.000 επί βλάβη ατομικών του εμπορικών επιχειρήσεων και μόλις μετά παρέλευσιν τριμηνίας ηδυνήθη να λάβη τα χρήματά του». Έτσι απάντησε στους ελεγκτές που βρήκαν αταξίες στο ταμείο. Το 1924 επανεξελέγη ταμίας [εφ. Νέα Λήμνος 23.7.1924 κ.έπ.] αλλά όχι τα επόμενα έτη. Το 1924 διορίστηκε από τον Υποδιοικητή Λήμνου Πρόεδρος της Κοινότητας Κάστρου. Παραιτήθηκε στις 10.2.1925 [εφ. Λήμνος 12.2.1925, Καίτη Σαπέρα-Βρούντζου, εφ. Λήμνος 5.8.2009]. Τον Αύγουστο του 1926 με άρθρο του κατηγόρησε την κοινότητα για αδιαφορία στο θέμα της ύδρευσης. Αυτά εντόπισα για τον Άγγελο Κωνσταντινίδη. Ας επιστρέψουμε στα του ναού.

Όλα ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1919, με στόχο ο ναός να είναι έτοιμος στο καθολικό του, στις 8 Νοέμβρη, ώστε να λειτουργηθεί. Το έργο προχωρούσε αλλά «Δει δη χρημάτων… και άνευ τούτων ουδέν εστί γενέσθαι των δεόντων», όπως αναφωνούσε ο Αθηναίος ρήτορας Δημοσθένης. Οπότε, έγινε έκκληση προς τους φιλόθρησκους συμπολίτες να συνδράμουν με τον οβολό τους. Δύο τέτοιες εκκλήσεις υπάρχουν στην εφημερίδα «Λήμνος», στα φύλλα της 22 Σεπτέμβρη και 6 Οκτώβρη 1919 που συνθέτουν το χρονικό του έργου. Διαβάζουμε:

«Ο Ναός των Ταξιαρχών. Εν τη συνοικία τη όπισθεν του καταστήματος του κ. Μ. Σουγιουλτζή κειμένη και εν τη παρόδω τη προς το φρούριον αγούση, υπήρχον τα ερείπια αρχαίου Χριστιανικού Ναού, ον ανέλαβον ν’ ανεγείρωσι φιλόχρηστοι συμπολίται ημών, άξιοι δια τούτο παντός επαίνου. Το έργον έχει αρκετά προχωρήση, υπολείπονται όμως πολλά δι’ α ας σπεύσουν να δώσωσι τον οβολόν των πάντες οι φιλόθρησκοι. Προσεχώς θέλομεν δημοσιεύση λεπτομερή κατάλογον πάντων των δωρητών» [εφ. Λήμνος, 22.9.1919]. Και:

«Ο ιστορικός ναός των Ταξιαρχών, χάρις εις τας δωρεάς πολλών πιστών, κατάλογον των οποίων προσεχώς θέλομεν δημοσιεύση, και εις τας ενεργείας του αόκνου κ. Αγγ. Κωνσταντινίδου, εγγίζει εις το τέρμα του. Δια να αποπερατωθή όμως τελείως, έχει ανάγκην ολίγων έτι χρημάτων, άτινα πεποίθαμεν ότι προθύμως θέλουσι προσφέρη οι πιστοί προς ανέγερσι του αρχαίου Ναού, την ανέγερσιν του οποίου επί τόσους αιώνας παρημπόδιζον οι Τούρκοι» [εφ. Λήμνος, 6.10.1919].

Κατάλογο συνδρομητών δεν εντόπισα αλλά υπήρξε κάποια ανταπόκριση, όπως προκύπτει από ένα ασαφές δημοσίευμα της εφημερίδας. Σύμφωνα με αυτό δαπανήθηκαν 2.299 δρχ. για τα μεροκάματα των εργατών και 2.431 για την αγορά των υλικών. Ο δε Κωνσταντινίδης κάλυψε εξ ιδίων 2.264 δρχ. Λογικά το υπόλοιπο καλύφθηκε από συνδρομές. Το σχετικό δημοσίευμα αναφέρει τα εξής:

«Δια την ανέγερσιν του εν Κάστρω Ναού των Ταξιαρχών εδαπανήθησαν εις μεν ημερομίσθια 2.299 δραχ., δια διάφορα δε υλικά 2.431, ήτοι εξώδευσεν επί πλέον ο κ. Αγ. Κωνσταντινίδης, ο και σχων την πρωτοβουλίαν της ανεγέρσεως του αρχαίου τούτου Ναού, δραχ. 2.264» [εφ. Λήμνος, 3.11.1919]. 

Ο άρχων Μιχαήλ, έργο του Γρηγορίου Παπαμαλή (1920) [φωτ. Φωτεινή Στεφανιδάκη]

 

Το κωδωνοστάσι [φωτ. Δημ. Ζερβός]

 Στις 8 Νοέμβρη 1919 ο ναός είχε ακόμα ελλείψεις αλλά λειτουργήθηκε πανηγυρικά:

«Εις τας 8 του μηνός Νοεμβρίου και ημέραν Παρασκευήν η ανεγερθείσα των Παμμεγίστων ταξιαρχών Μιχαήλ, Γαβριήλ εκκλησία δια φροντίδος και επιστασίας του κ. Αγ. Κωνταντινίδου πανηγυρίζει. Το εσπέρας της Πέμπτης 3ης μ.μ. θα γίνη εσπερινός και μετά τον εσπερινόν Παράκλησις, την δε πρωίαν της Παρασκευής 8ην ώραν λειτουργία. Όθεν παρακαλούνται άπαντες οι χριστιανοί ίνα συνέλθωσιν εις την ιεράν ταύτην πανήγυριν» [εφ. Λήμνος, 3.11.1919].

Ο πρώτος εορτασμός έγινε με πάσα επισημότητα. Χοροστάτησε ο μητροπολίτης Στέφανος κι έδωσαν το παρόν ο Υποδιοικητής (σ.σ. έπαρχος) Αλέξανδρος Καζαντζόγλου, οι επίσημες αρχές και άπειρο πλήθος, όπως γράφει σε επόμενο φύλλο η εφημερίδα, υπενθυμίζοντας στους πιστούς πως απαιτούνται περαιτέρω ποσά για την ολοκλήρωση των εργασιών:

«Λαμπρά υπήρξεν η πανήγυρις του αρτισυστάτου Ναού των Ταξιαρχών χοροστατούντος του Μητροπολίτου και παρισταμένων απάντων των επισήμων, μεταξύ των οποίων διεκρίνετο ο Υποδιοικητής Καζαντζόγλου, και πλήθος άπειρον. Οι Χριστιανοί προς τελείαν αποπεράτωσιν του Ναού τούτου ας καταβάλλωσιν τον οβολόν των» [εφ. Λήμνος, 17.11.1919].

Η έκκληση έφερε αποτέλεσμα. Τον επόμενο Απρίλιο ο ομογενής Νικ. Τάννερ πρόσφερε 1.500 δρχ. Ο Τάννερ ήρθε στο νησί «μετά βίον 33 ετών εν Pittsburg Pa» και συνήψε γάμο με την Όλγα Δ. Αϊβαλιώτου [εφ. Λήμνος, 29.3.1920 και 19.4.1920]. Το ίδιο έτος ο αγιογράφος Γρηγόριος Παπαμαλής φιλοτέχνησε εικόνα του αρχάγγελου Μιχαήλ που κοσμεί το ναό μέχρι σήμερα. Λίγα χρόνια αργότερα, σύμφωνα με υπάρχουσα επιγραφή, η Ελένη Χρ. Σωτηρίου χρηματοδότησε την ανέγερση κωδωνοστασίου που αποπερατώθηκε το 1924. Οικογένεια Σωτηρίου αναφέρεται στο Τσας στις αρχές του 20ού αιώνα και στην Αίγυπτο στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά δεν γνωρίζω αν συνδέεται με την δωρήτρια.

Ο ναός συνέχισε να λειτουργιέται στο καθολικό του. Μάλιστα το 1923 συνέβη το παράδοξο να εορταστεί στις 21 Νοεμβρίου, σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο που είχε καθιερώσει η ελληνική πολιτεία από τον προηγούμενο Μάρτιο, το οποίο διέφερε 13 ημέρες από το παλιό ημερολόγιο, το οποίο η Εκκλησία της Ελλάδος δεν υιοθέτησε αμέσως αλλά τον επόμενο Μάρτη του 1924 [βλ. κάτω την αγγελία στην εφ. Λήμνος, 18.11.1923].

 

εφ. Λήμνος, 18.11.1923

 Η εκκλησία διατηρήθηκε στην αρχική της μορφή για πολλές δεκαετίες. Μια επιγραφή μας πληροφορεί ότι «Αρχιερατεύοντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Λήμνου κ. Ιεροθέου και εφημερεύοντος αρχιμανδρίτου Δαμασκηνού Παπανδρέου εγκαινιάσθη … την 25 Ιουλίου 1993 δαπάναις της Δεσποίνης Γ. Καραβία».

Σε μια άλλη επιγραφή, με ημερομηνία 17 Ιανουαρίου 2003, αναφέρεται πως «ανεκαινίσθη εκ βάθρων και τελείως» με επιμέλεια και επιστασία και πάλιν του κ.κ. Ιεροθέου, «κόπω και φιλοτίμω εργασία του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου» και «δαπάναις του καλού λαού του Θεού». Οπότε από το 2003 ο ναός πήρε την σημερινή του μορφή.

 Θ. Μπελίτσος, 3.11.2025

Πηγές

Λεωνίδας Ν. Γεροντούδης, Η νήσος Λήμνος, Αθήναι 1971.

Καίτη Σαπέρα-Βρούντζου, «Η Δημοτική Ιστορία της Μύρινας», εφ. Λήμνος φ. 591 (5.8.2009).

Εφ. «Λήμνος», φύλλα των ετών 1919 ως 1925.

Εφ. «Νέα Λήμνος», φύλλα του έτους 1924.

 

Αναπολώντας τα υπέροχα μαθητικά χρόνια

 

Με τους παλιούς συμμαθητές της Ευαγγελικής μετά από μισό αιώνα. 

Οι 45 παρόντες με την κ. Ανούση και τις αδελφές Μαζαράκη. Από αριστερά:
Όρθιοι: Μανιταράς, Στεφανάτος και ψηλότερα πίσω: Ζούμπος, Φωτόπουλος, Τσολάκος, Σαμαράς, Πασσάς, Καλέντης, Μάντζαρης, Γιαμορίδης, Δίπλας, Ντάβαζλης, Καρούσης, Σολομωνίδης, Καλογεράς, Γλεντής, Αναγνώστου, Ν. Μπουρμπούλης, Τσαρνάς, Παλαιοκρασσάς, Φραγκούλης, Μάππας, Τράγκας, Μαυρογιάννης, Στασινόπουλος, Χανδράκης, Τσαρέας, Μαρούλης. Όρθιοι πιο χαμηλά: Γλένης, Στ. Μπουρμπούλης, Ρωπαΐτης, Ζωγράφος, Μπούγος, Στυλιανίδης.
Καθιστοί από αριστερά: Παπαθανασίου, Μπελίτσος, οι δύο αδερφές Μαζαράκη, Ζουλός, Κιουρούκογλου (στο δάπεδο), Γκίκας, κ. Ανούση, Κλάψης, Δημητρακόπουλος, Λουκίδης, Κυρίτσης, Μπούρλος, Μουζάκης.  

 

Όταν πριν από μερικούς μήνες έπεσε η ιδέα να ξαναβρεθούμε με αφορμή τα 50 χρόνια από την αποφοίτησή μας από την Ευαγγελική Σχολή Ν. Σμύρνης, ομολογώ πως δεν ήμουν και πολύ αισιόδοξος ότι θα υπήρχε ανταπόκριση. Ευτυχώς διαψεύστηκα. Χάρη στην οργανωτική δουλειά του Τάκη Μανιταρά που αφιερώθηκε ψυχή τε και σώματι στην προετοιμασία αυτής της σύναξης, τη σημαντική βοήθεια του Γιάννη Κιουρούκογλου που μεσολάβησε για την παραχώρηση της αίθουσας του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών και ανέλαβε την επίλυση πολλών πρακτικών θεμάτων και τη σημαντική συνεισφορά του Σταμάτη Μπουρμπούλη, του Αντρέα Ζουλού, του Γιάννη Μαυρογιάννη, του Βασίλη Γκίκα και του Πέτρου Δίπλα, είμαστε απόψε εδώ, σχεδόν όλοι, όσοι μπορούσαμε τουλάχιστον. (σημ. 1)

Για την κ. Ισμήνη Τριάντη (Στυψιανού)

 

Δυο λόγια για την εκλιπούσα σπουδαία αρχαιολόγο κ. Ισμήνη-Αλίκη Τριάντη (θυγατέρα Αλέξανδρου Στυψιανού). Είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στην Αίγυπτο αλλά καταγόταν από τα Καμίνια της Λήμνου, από την μητέρα της που βαστούσε από τις οικογένειες Κομνηνού και Αρχοντογεώργη. Παρά το ό,τι τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα δεν αφορούσαν τη Λήμνο, αγαπούσε το νησί κι ενδιαφερόταν για τις εκεί αρχαιολογικές έρευνες. Όποτε ερχόταν έμενε στα Καμίνια, στο οικογενειακό τους εξοχικό σπίτι στον Βρόσκοπο, απέναντι από την Πολιόχνη. Πριν από τρία ή τέσσερα χρόνια μου είχε πει πως επρόκειτο να αναλάβει κάποια μελέτη σχετικά με την επανέκθεση των γλυπτών στο υπό ανακαίνιση Μουσείο της Λήμνου. Ήταν πολύ χαρούμενη που θα έκανε κάτι για το νησί της. Τελικά, για λόγους που αγνοώ, αυτό δεν συνέβη.

Η Ισμήνη Τριάντη υπήρξε αρχαιολόγος διεθνούς κύρους με σημαντικό επιστημονικό, συγγραφικό και εκπαιδευτικό έργο. Εργάστηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, στην αρχαία Ολυμπία, όπου οργάνωσε την επανέκθεση των αετωμάτων στο νέο μουσείο της πόλης, στις Κυκλάδες και στη Σάμο. Διετέλεσε έφορος του αρχαιολογικού χώρου της Ακρόπολης για δώδεκα χρόνια, προσφέροντας ανεκτίμητο επιστημονικό έργο. Ανέσυρε από τις αποθήκες λησμονημένα αγάλματα, τα οποία μελέτησε ώστε να εκτεθούν στο παλιό μουσείο. Συνέγραψε τον τόμο «Το Μουσείο Ακροπόλεως» που εκδόθηκε από το Ίδρυμα Λάτση το 1998 και πολλά ακόμα συγγράμματα, μελέτες, εισηγήσεις σε συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό κλπ. Τον Ιούλιο του 1999 εκλέχτηκε πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης. Επίσης, δίδαξε για έξι χρόνια στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. 

 Σύζυγός της ήταν ο σπουδαίος γλύπτης Στέλιος Τριάντης (1931-1999), για τον οποίο γράφτηκε χαρακτηριστικά ότι «μιλούσε με τον Πραξιτέλη», καθώς είχε σπουδαίο έργο ως συντηρητής αρχαίων γλυπτών στα Μουσεία της Ολυμπίας και του Πειραιά. Σημαντικά έργα του είναι το μνημείο των εκτελεσθέντων στο Δίστομο, ο ανδριάντας του Πλαστήρα στην Καρδίτσα, προτομές του Εμμανουήλ Παπά κ.ά.

Από μια παράδοξη συγκυρία με την κ. Ισμήνη και την οικογένεια Στυψιανού, οι διαδρομές μας διασταυρώνονταν για πολλά χρόνια χωρίς να έχουμε γνωριστεί, μιας και η κατοικία τους απέχει μόλις δύο τετράγωνα από τη δική μου: τα δυο σπίτια βρίσκονται στο νο 1 και στο νο 19 του ίδιου δρόμου στη Νέα Σμύρνη. Γνωριστήκαμε μετά το 1988 που «έγινα» Λημνιός και ειδικότερα Καμινιώτης.

Μιλούσαμε τακτικά είτε όταν συναντιόμαστε τυχαία σε κάποιον περίπατο είτε στο σπίτι της ή το δικό μου. Ήταν πολύ καλή συζητήτρια και η κουβέντα αφορούσε πάντα τη Λήμνο. Σε μια από αυτές τις κουβέντες αναφέρθηκα στην Αβία, το χωριό της καταγωγής μου, και τότε μου αποκάλυψε πως ως νεαρή αρχαιολόγος ήταν παρούσα όταν είχε βρεθεί στο χωριό μου μια αρχαία σαρκοφάγος κατά τη διάνοιξη ενός δρόμου. Θυμόταν με λεπτομέρειες το γεγονός, το σημείο που είχε βρεθεί και ρωτούσε τον πατέρα μου για εκείνη την εποχή. Αυτή κι αν ήταν σύμπτωση! Εγώ ανέσκαπτα μνήμες από το χωριό της, ενώ εκείνη είχε κάνει σωστική ανασκαφή στο δικό μου.

Διάβαζε με ενδιαφέρον τα βιβλία μου και πάντα ρωτούσε αν έχω γράψει κάτι καινούργιο. Επίσης μου υποδείκνυε και μου δάνειζε βιβλία. Δεν θα ξεχάσω όταν της έδωσα το βιβλίο μου για τον Αργύριο Μοσχίδη. Ήμασταν στα Καμίνια, όπου είχε έρθει για ολιγοήμερες διακοπές. Αφοσιώθηκε αμέσως στην ανάγνωσή του και η αδερφή της η κ. Μαρίκα μου είπε: «Τώρα την χάσαμε, αν δεν το τελειώσει δεν πρόκειται να βγει από το σπίτι»!

Έκανε πολύ θετικά σχόλια για τον «Κήρυκα των Καμινίων», το εφημεριδάκι του συλλόγου του χωριού. Της είχαμε ζητήσει να γράψει κάτι, όλο το ανέβαλε και τελικά δεν ευοδώθηκε. Έχω να θυμάμαι πολλά θετικά από την γνωριμία μου με την κ. Ισμήνη. Και κυρίως τη θετική αύρα που εξέπεμπε, την απλότητα και την καταδεκτικότητά της.

Τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια στη θυγατέρα της, την Μυρτώ, στην εγγονούλα της την Στέλλα, στα αδέρφια της την κ. Μαρίκα, την κ. Ιωάννα και τον Θάνο, αγαπητό συνάδελφο και καλλιτέχνη, και στους λοιπούς συγγενείς.

Θ. Μπελίτσος, 25.9.2025

Ο Τζώρτζης Χριστοδουλίδης και τα μαθητικά συσσίτια

Το μέγαρο Χριστοδουλίδη

Ο Στυλιανός Χριστοδουλίδης

Όλα ξεκίνησαν από τον Στυλιανό Χριστοδουλίδη, ο οποίος στα μέσα του 19ου αιώνα πλούτισε εμπορευόμενος αιγυπτιακό βαμβάκι και αργότερα ίδρυσε βιομηχανία στο Μάντσεστερ. Το 1868 ανέγειρε μέγαρο βικτωριανής τεχνοτροπίας, στο Ρωμαίικο Γιαλό κάτω από το κάστρο κι επαναπατρίστηκε στη Λήμνο. Τον άνθρωπο και το εντυπωσιακό του μέγαρο περιγράφει ως εξής ο Ηλίας Ηλιού σε άρθρο που δημοσίευσε το 1975 στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» [από αναδημοσίευση στην εφ. Λήμνος, φ. 121 (Μάρτης 1988)]:

«Ο γενάρχης τους, έμπορος και παραγωγός βαμβακιού στην Αίγυπτο, ήταν συγχρόνως και βιομήχανος στο Μάντσεστερ, τον ίδιο καιρό ασφαλώς που είχε εκεί την ίδια βιομηχανία ο μεγαλοφυής συνεργάτης (και οικονομικός χορηγός) του Μαρξ, ο Φρειδερίκος Έγκελς. Όλες οι πιθανότητες είναι ότι θα είχαν γνωριστεί και ανταλλάξει τις σκέψεις τους. Ο γενάρχης (Στυλιανός) Χριστοδουλίδης λοιπόν είχε χτίσει πριν 120 χρόνια περίπου ένα καταπληκτικό αρχοντικό στο Κάστρο της Λήμνου.

Το παλατάκι αυτό αντικρίζει τον κώνο του Αγίου Όρους, που κατά τον Σοφοκλή «σκιάζει νώτα Λημνίας χθονός». Το εξωτερικό του, βικτωριανής εποχής, ολόκληρο από λαξευτό γκριζόμαυρο γρανίτη της Λήμνου. Όλα τα άλλα υλικά του είναι φερμένα από το Μάντσεστερ, όπου ο Χριστοδουλίδης, ο προπάππος του Θεόφιλου Φραγκόπουλου, μεσουρανούσε. Τζάκια (cheminées) διαφορετικού ρυθμού για το καθένα από τα ευρύχωρα δωμάτια – με πλείστα δωμάτια ξένων στο δεύτερο πάτωμα, καθώς και στο monumental κλιμακοστάσιο, στο ευρύχωρο χωλ και στο τεράστιο λίβινγκ-τραπεζαρία, το γραφείο και τ’ άλλα. Το ημιυπόγειο πάλι είχε άνετες διαμονές για το πολυάριθμο υπηρετικό προσωπικό κι άλλες για μόνιμο συνεργείο μαραγκών κι άλλων συντηρητών του κτιρίου. Παρκέτα πολυτελέστατα (στη Λήμνο ήδη από το 1850 ή ’60)!».

Ο "στοιχειωμένος" Βόντελας και η Αγία Παρασκευή

 

Στη Μύρινα της Λήμνου, στη νότια απόληξη του Ρωμαίικου Γιαλού, στην Ακτή Κουντουριώτη όπως ονομάζεται αφού εκεί το 1912 αποβιβάστηκαν οι Έλληνες αξιωματικοί του θωρηκτού Αβέρωφ που ανήγγειλαν την απελευθέρωση του νησιού, δεσπόζουν το αρχοντικό του Βόντελα και ακριβώς δίπλα στο ξεκίνημα του ανηφορικού δρομίσκου προς το Κάστρο ο ναός της Αγίας Παρασκευής.

Το παλιό αρχοντικό, το οποίο χτίστηκε τον 19ο αιώνα με σκοπό να στεγάσει την κλινική του Ιταλού ιατρού Bontella, εγκαταλείφθηκε, ερειπώθηκε και για πολλές δεκαετίες έστεκε ξεδοντιασμένο, όπως εικονίζεται στην φωτογραφία. Το κουφάρι του αποτελούσε καταφύγιο για αγριοπούλια, νυχτερίδες και τρωκτικά. Στη φαντασία του κόσμου στοίχειωσε κι απέφευγαν να πλησιάσουν το χάλασμα, ειδικά σαν έπεφτε το σκοτάδι. Αντίθετα η Αγία Παρασκευή από ταπεινό εικονοστάσι-προσκυνητάρι έγινε εκκλησάκι, αργότερα ναός και εξελίχθηκε σε πάνδημο προσκύνημα για τους πιστούς της Μύρινας.

Οι ιατρικές ικανότητες του Bontella δεν βρήκαν απήχηση στο κοινό του νησιού. Ο Ιταλός πήρε των ομματιών του κι έφυγε στην Αίγυπτο. Κι όπως έγραφε το 1906 ένας σπουδαίος Λημνιός οφθαλμίατρος, ο Γεώργιος Ι. Παπαϊωάννου (1869-1913), σε μια μελέτη του για το σχεδιαζόμενο τότε Νοσοκομείο Λήμνου, σχολιάζοντας την οπισθοδρομική κατάσταση της νήσου: «δια τους χωρικούς τους στερουμένους ιατρικής περιθάλψεως μένει ελεύθερον το πεδίον, επιτρέψατέ μοι να είπω, εις τους κατσίβελους». Απόμεινε η οσιομάρτυς Παρασκευή, «η των ιαμάτων πολυχεύμων κρουνός» κατά το σχετικό μεγαλυνάριο, να προχέει ιάματα ως προστάτιδα των οφθαλμών και κάθε αναπηρίας και να συγκεντρώνει τάματα ως έσχατη ελπίδα των πασχόντων.

Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή.

Σκάσε, θα σε ψάλω!

Ου παραμένει ο πλούτος, ου συνοδεύει η δόξα.

Επελθών γαρ ο θάνατος, ταύτα πάντα εξηφάνισται.

Ο Σαλοπετρής είχε αρχίσει πάλι να ψέλνει τη νεκρώσιμη ακολουθία έξω από το εμπορικό του Απόστολου Σενεριζή. Είχε την πλάκα του ο Πετρής ο σαλός, η συνείδηση της γειτονιάς, αλλά αλίμονο σ’ όποιον τον έπαιρνε στην πλάκα. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου γύριζε μ’ ένα ποδήλατο. Αγέραστος.

Μωρά γεννιόντουσαν, ο Πετρής παρών με την ευχή:

«Να σου ζήσει, θεια. Γούρικο, νάναι, γούρικο!»

Ξεκινούσε το σχολειό, ο Πετρής σάρκαζε:

«Αντέστε, να δούμε τι θα καταλάβετε. Αντέστε, να παραμορφωθείτε!»

Το δάσκαλο τον είχε στο μάτι, γιατί τον είχε διώξει από το σχολειό. «Είσαι μεγάλος ρε Σαλέ», του είχε πει. «Σάλια στη μούρη σου», του απάντησε ο Πετρής και όπου τον συναντούσε τον έψελνε.

Περνάς και δεν μας χαιρετάς…

 

Μνήμη κυρ-Βασίλη Κρημνιώτη*

 

Α΄ Βραβείο στο διαγωνισμό διηγήματος 2018

της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας

 

«Αλλιώτικη μέρα σήμερα», σκέφτηκε ο Αλέκος. Ούτε ήλιος ούτε συννεφιά, καταχνιά μόνο και ζέστη. Απέναντι ο κουρέας ανέβαζε τα ρολά. Έβγαλε την τσίγκινη ταμπέλα στο πεζοδρόμιο:

«Κουρείον η ‘‘Ομορφιά’’. Ανδρικόν-Παιδικόν», με ένα μεγάλο κόκκινο βέλος στο πάνω μέρος που έδειχνε προς την πόρτα του μαγαζιού.

«Γιατί γράφει παιδικόν; Αφού μόνο μεσήλικες και υπερήλικες κουρεύει, με λιγοστό μαλλί και πολλή όρεξη για κουβέντα», αναρωτήθηκε για άλλη μια φορά ο Αλέκος. Όπως είχε αναρωτηθεί και χτες και προχτές και την προηγούμενη εβδομάδα αλλά και πέρυσι και πρόπερσι, από τότε που καθηλώθηκε στην καρέκλα της σάλας, μέσα από το παράθυρο. Όπως θα αναρωτιόταν την επόμενη μέρα, τη μεθεπόμενη, την επόμενη εβδομάδα, τον επόμενο μήνα, ίσως και τον επόμενο χρόνο.

Κήρυκας Καμινίων νο 8 (Καλοκαίρι 2025)

Ο Σταύρος Φράττης με τον Κήρυκα νο 8

Ο Κήρυκας των Καμινίων, το τετρασέλιδο εφημεριδάκι του «ΜΕΑΣ Νέοι Καμινίων Λήμνου - Αργύριος Μοσχίδης» συνεχίζει σταθερά την περιοδική έκδοσή του, χάρις στο μεράκι του εκδότη Σταύρου Φράττη (φωτ.) και τη φροντίδα μιας ευάριθμης συντακτικής ομάδας. Διανέμεται δωρεάν, φυσικά, ενώ υπάρχει και διαδικτυακά

Το θερινό φύλλο, το νο 8, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, είναι εξαιρετικό. Με ύλη ισορροπημένη ανάμεσα στην επικαιρότητα, τη νοσταλγία, και την ιστορία, σε προδιαθέτει ευχάριστα και θες να το ρουφήξεις άμεσα.

Στο πρωτοσέλιδο δεσπόζει η αφίσα της έκθεσης στη Μύρινα του σπουδαίου συμπατριώτη ζωγράφου Ανδρέα Κοντέλλη, που θα διαρκέσει όλο τον Αύγουστο.

Αρ. Τσοτρούδη: "Πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής στη Λήμνο"

  

Αριστείδης Ι. Τσοτρούδης 

"Πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής στη Λήμνο" 

Αθήνα 2025, σελ. 110

 Ένα ενδιαφέρον βιβλίο παρέλαβα σήμερα, το οποίο είχε την καλοσύνη να μου στείλει ο φίλος συγγραφέας Αριστείδης Τσοτρούδης. Αναφέρεται στους Μικρασιάτες που ήρθαν πρόσφυγες στη Λήμνο μετά το 1922. Παραθέτει τις ιστορικές συνθήκες που οδήγησαν στο διωγμό τους, την άφιξή τους στο νησί και τον αγώνα τους να  επιβιώσουν και να ορθοποδήσουν στο νέο τόπο.

  Στη Λήμνο δημιουργήθηκαν δυο προσφυγικά χωριά, ο Άγ. Δημήτριος από κατοίκους του Ρεϊζντερέ της Ερυθραίας, στον οποίο ο συγγραφέας αφιερώνει αρκετές σελίδες και η Νέα Κούταλη, από τους συμπατριώτες του θρυλικού Κουταλιανού. Επίσης, χτίστηκαν προσφυγικοί Συνοικισμοί στη Μύρινα (η Νέα Μάδυτος), στον Μούδρο, στον Κοντιά, στο χωριό Παναγία κ.ά.

  Ο Τσοτρούδης αντλεί πρωτογενές υλικό από την τοπική εφημερίδα, από την οποία έχει αποδελτιώσει κάθε σχετικό δημοσίευμα από την κρίσιμη περίοδο 1920-1928, δημοσιεύματα τα οποία και παραθέτει αυτούσια στο τρίτο και πιο εκτεταμένο μέρος του βιβλίου του, μαζί με πολλές φωτογραφίες της εποχής.

  Πρόκειται για μια συνεπή και προσεγμένη δουλειά, από την οποία πληροφορείται κάποιος πώς επιλύθηκε το προσφυγικό ζήτημα στη Λήμνο. Συγχαρητήρια στο συγγραφέα που συνεχίζει να ερευνά με μεράκι θέματα της τοπικής ιστορίας. 

  Καλοδιάβαστο να είναι.

 Θ. Μπελίτσος, 9 Ιουλίου 2025

ΥΓ. Ο Αρ. Τσοτρούδης έχει πλούσιο συγγραφικό έργο, για το οποίο μπορείτε να ανατρέξετε εδώ κι εδώ.

 

Ο Αριστείδης Τσοτρούδης

 

Σταύρου Τραγάρα: Θ. Μπελίτσου «Τρεις χρονιές στο Γυμνάσιο Μούδρου 1984-1987»

 

Ο Θοδωρής Μπελίτσος, ο ακούραστος και ασταμάτητος πνευματικός άνθρωπος της Λήμνου, εξέδωσε το νέο του πόνημα, σε διαδικτυακή μορφή και με ελεύθερη πρόσβαση, όπως το συνηθίζει τελευταία: 

«Τρεις χρονιές στο Γυμνάσιο Μούδρου. 1984-1987. Ένα νοσταλγικό οδοιπορικό».

Περιγράφει και καταγράφει με αρκετές λεπτομέρειες και με όση παραστατικότητα του επιτρέπει το πέρασμα σχεδόν μισού αιώνα από τότε, τη ζωή του στο Γυμνάσιο του Μούδρου, όπου ως νεοδιόριστος καθηγητής χημικός, πέρασε τα πρώτα χρόνια της διδακτικής του σταδιοδρομίας.

Η απόλυσή του από το στρατό, η αναζήτηση εργασίας, ο διορισμός του στο Γυμνάσιο, οι πρώτες εντυπώσεις του, η γνωριμία και η συνεργασία με τους συναδέλφους του, που κι αυτοί νέοι καθηγητές οι περισσότεροι, είχαν αναλάβει να λειτουργήσουν ένα καινούργιο Γυμνάσιο, με την αγωνία και την έκσταση των πιονέρων. 

Η Κάτω Γης εμπούχτισε

 

Ένα πουλάκι γύρισε από τον κάτω κόσμο
Είχε στα νύχια αίματα, τα μάτια τρομαγμένα
Και στάχτη μαύρη, βρωμερή, σκέπαζε τα φτερά του

Πουλάκι πόθεν έρχεσαι και τι μαντάτα φέρνεις;
Από τον Άδη έρχομαι κι έχω λωβά μαντάτα.
Τι, η ανθρωπότη βάλθηκε τον κόσμο να χαλάσει.

Άντρες αφήσαν το υνί και πιάσαν το μαχαίρι
Κι αντί για το γλυκό φιλί, γεύονται το φαρμάκι
Μανάδες κλαίνε τα παιδιά και ορφανά τις μάνες.

Τι άλλο θέτε να σας ειπώ και τι να μολογήσω;
Είναι τα λόγια δύσκολα κι η μοίρα είναι μαύρη
Το Χάρο είδα που ’τρεχε σ’ Ανατολή και Δύση

Έσερνε νιους απ’ τα μαλλιά, γέρους απ’ τις μασχάλες
Έσερνε και μωρά παιδιά στη σέλλα αρμαθιασμένα
Κι ένα δάκρυ έσταζε απ’ το ζερβί του μάτι.

Εδάκρυσε κι ο Χάροντας με το κακό που βρήκε
Τι, ο ντουνιάς λωλάθηκε, συθέμελα γκρεμίζει
κι η Κάτω Γης εμπούχτισε και δεν αντέχει άλλους

Παραλλαγή από μανιάτικο μοιρολόι, Θ.Μ. 14.6.2025

 *Ο πίνακας "Η βάρκα του Χάροντα" (1685) του Luca Giordano αντλήθηκε από τη Βικιπαίδεια.