Το Πολυτεχνείο ζει(;)

 

Μέρες Πολυτεχνείου, πάλι. Κοντά στο σπίτι μου, στην πλατεία της Άνω Δάφνης, υπάρχει το έργο μιας σπουδαίας γλύπτριας, της Δήμητρας Τσερκέζου (1920-2007) που γεννήθηκε στην Πόλη αλλά εργάστηκε στην Αθήνα και στο εξωτερικό. Είναι ένα ορειχάλκινο μνημείο με την επιγραφή: «1973, 17 ΝΟΕΜΒΡΗ» που στήθηκε στα τέλη της δεκ. ’70 για να τιμήσει την εξέγερση και ταυτόχρονα η πλατεία ονομάστηκε «Ηρώων Πολυτεχνείου».

Σχεδόν κάθε μέρα περνώ από εκεί. Αλλά σήμερα κοντοστάθηκα κι έπιασα τον εαυτό μου ν’ αναρωτιέται. Τι έχει μείνει άραγε από κείνο το μεγαλειώδες λαϊκό ξέσπασμα για τη δημοκρατία και για το ξελευτέρωμα από τους πιο γελοίους και ανίκανους δυνάστες που είχε ποτέ αυτός ο τόπος; Τι νιώθει ένας σημερινός έφηβος για τότε; Πώς μπορεί να του εξηγήσει κανείς την ορμή που πήραν τα γεγονότα; Να καταλάβει ότι εκείνη η εξέγερση ακύρωσε το δρομολογημένο σχέδιο της βελούδινης αποχώρησης των δικτατόρων (με αντάλλαγμα την ασυλία τους, βέβαια), την οποία καλόβλεπαν οι πιο πολλοί πολιτικοί ηγέτες. Πως εκείνη η ορμή, που ανακόπηκε μεν για λίγους μήνες μετά από την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης και την εισβολή του τανκ, συνεχίστηκε με μεγαλύτερο πάθος όταν κατέρρευσε το βάρβαρο καθεστώς, το οποίο πρόλαβε δυστυχώς να καταστρέψει την Κύπρο.

Το Πολυτεχνείο διαμόρφωσε μια γενιά που έδωσε νέα πνοή στη χώρα, που επέβαλε, όσο κι αν ακούγεται υπερβολικό, μια πιο δημοκρατική αντίληψη στην ελληνική κοινωνία. Με τη μαζικότητα, την αυτονόητη συμμετοχή στις πορείες και στις συνελεύσεις δυνάμωσε την αυτοπεποίθηση του κόσμου στη δύναμη της φωνής του και στην αποτελεσματικότητα των αγώνων. Η ορμή αυτή ήταν που οδήγησε τους δικτάτορες και τους βασανιστές στη δικαιοσύνη και στις καταδίκες τους. Η ορμή αυτή οδήγησε στην έκπτωση της βασιλικής δυναστείας. Η ίδια ορμή που ξεπήδησε από το Πολυτεχνείο επέβαλε στην πολιτική ηγεσία να φτιάξει το πιο δημοκρατικό Σύνταγμα στην ιστορία του Ελληνικού κράτους, με ελεύθερη τη λειτουργία όλων των κομμάτων. Η ορμή αυτή απαίτησε και πέτυχε την επιστροφή των πολιτικών προσφύγων, το νόμο για την ισότητα των δύο φύλων, τον πολιτικό γάμο και πολλά άλλα αυτονόητα σήμερα, που όμως δεν ήταν αυτονόητα ως την δεκ. ’70. Αγκυλώσεις και οπισθοδρομικές νοοτροπίες δεκαετιών σαρώθηκαν μέσα σε λίγα χρόνια, χάρις στον παλμό της γενιάς του Πολυτεχνείου.

Κοντεύουν πενήντα χρόνια. Ναι, πενήντα χρόνια! Μισός αιώνας! Η γενιά του Πολυτεχνείου είμαστε πια γενιά συνταξιούχων ή πλησιάζουμε. Και νοιώθουμε περήφανοι που ζήσαμε εκείνα τα χρόνια, που μας σφράγισαν και σφράγισαν την ελληνική κοινωνία. Της έδωσαν πνοή και όραμα. Ναι, υπήρξαν παλινωδίες, συμβιβασμοί, κομματική εκμετάλλευση. Κανείς δεν το αρνιέται αυτό. Αλλά η αύρα ελευθερίας που φύσηξε εκείνο το Νοέμβρη απλώθηκε σαν δροσερό αγέρι σε όλη τη χώρα, διαπότισε οριζόντια όλη την κοινωνία, ακόμα και τα πιο συντηρητικά στοιχεία της και προώθησε οράματα κι αιτήματα δεκαετιών.

Και ξαναγυρίζω στο αρχικό μου ερώτημα. Τι σημαίνει «Πολυτεχνείο» για τον σημερινό έφηβο; Τον 16χρονο, δηλαδή τον γεννημένο το 2005! Το... 2005!!! Γι’ αυτόν το 1973 είναι μακρινό παρελθόν, δεν είναι καν η εποχή των γονιών του, δεν είναι καν η εποχή των δασκάλων του, είναι η εποχή του παππού και της γιαγιάς του. Πώς μπορεί να μεταφέρει κάποιος στο σημερινό παιδί, το μεγαλείο, τα συναισθήματα, την αξία εκείνων των ημερών; Τι να του πει και τι να καταλάβει για τους Ρηγάδες, την αντι-ΕΦΕΕ, το ΠΑΚ, την ΑΑΣΠΕ, την ΠΠΣΠ, τη Δημοκρατική Άμυνα, τους μπροστάρηδες εκείνου του αγώνα.

Πώς να τα νιώσει όλα αυτά, όταν επί δεκαετίες του έχουν πιπιλίσει το μυαλό ότι είναι άχρηστα τα συνδικάτα, ότι οι απεργίες είναι παράλογες, ότι όλα λύνονται με το κατάλληλο βύσμα, ότι η καλοπέραση με κάθε τίμημα είναι ο στόχος, ότι το σόπινγκ είναι θεραπεία, όταν αντί να τον εκπαιδεύουν να γίνει υπεύθυνος πολίτης, τον πείθουν να είναι υπάκουος καταναλωτής; Όταν δίνουν βήμα στους αρνητές της δημοκρατίας, προβάλλουν ως πρότυπο τους Μαστοράκηδες, εξυμνούν το άτομο, αποθεώνουν το υπερτροφικό εγώ και αγνοούν επιδεικτικά την συντροφικότητα, την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά. Όταν επί χρόνια είτε «στρογγυλεύουν» το Πολυτεχνείο για να το χωρέσουν στα μέτρα τους είτε το δυσφημούν με χίλιους τρόπους. Ώσπου κατάφεραν να φέρουν πάλι στο προσκήνιο τους νοσταλγούς του φασισμού και τους οπαδούς κάθε παραλογισμού.

Κοντοστάθηκα στο μνημείο, μπροστά από το οποίο περνώ σχεδόν καθημερινά. Θυμήθηκα κι έψαξα και βρήκα μια παλιά φωτογραφία του 1977 ή 1978, όταν έγιναν τα εγκαίνια του μνημείου από τον τότε δήμαρχο Δάφνης, το Χρήστο Μιχαλόπουλο (1912-2000), έναν δραστήριο και προοδευτικό άνθρωπο που αναμόρφωσε το παλιό Κατσιπόδι από λασποχώρι σε σύγχρονη πόλη, γι’ αυτό κι εκλεγόταν ισόβια, από το 1954 ως το 1967 και ξανά από το 1974 ως το 1989. Που κυνηγήθηκε, εξορίστηκε, παύτηκε για τις ιδέες του, παλιός ΕΑΜίτης κι ΕΔΑίτης γαρ, αλλά ο λαός της πόλης τον επέλεγε ξανά και ξανά.

Θυμήθηκα εκεί στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, το πλήθος του κόσμου που είχε συρρεύσει για τα αποκαλυπτήρια του μνημείου στην πλατεία Άνω Δάφνης, «Πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου» έκτοτε. Το πάθος, ο παλμός, το σύνθημα «Το Πολυτεχνείο Ζει» που αντιλάλησε τότε, ηχούν ακόμα στ' αυτιά μου.

"1973, 17 Νοέμβρη", πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου, Άνω Δάφνη

Έργο της Δήμητρας Τσερκέζου (του 1977 ή 1978)

Κρυμμένο σήμερα, μετά την προ ετών ανάπλαση της πλατείας, πίσω από παρτέρια, πέργκολες και καθίσματα μαγαζιών, ευτυχώς ελάχιστα ταλαιπωρημένο από γκράφιτι, το μνημείο της πολυβραβευμένης γλύπτριας Δήμητρας Τσερκέζου κραυγάζει θλιμμένο καθώς το τανκ συντρίβει την πύλη. Η πλατεία ονομάζεται ακόμα «Ηρώων Πολυτεχνείου», μα όσο κι αν έψαξα δεν βρήκα ούτε μια ταμπέλα να το γράφει. Ένα κρυμμένο μνημείο, μια πλατεία χωρίς όνομα! Καθώς το φωτογράφιζα μου φάνηκε πως το άκουσα να σιγοτραγουδά θλιμμένα το τραγουδάκι του παλιού μου συμμαθητή Νίκου Πορτοκάλογλου:

«Τι έχει μείνει απ’ τη φωτιά - κάτω από τόνους χώμα.

Ποιος παίζει ακόμα, ποιος χρωστά και ποιος κοιτά ψηλά».

Αλήθεια, "ποιος κοιτά ψηλά" σήμερα;

 

Λεπτομέρεια από το μνημείο.

 

Θ. Μπελίτσος, 16 Νοέμβρη 2021.

 

*Η φωτογραφία από τα αποκαλυπτήρια του μνημείου αντλήθηκε από το άλμπουμ για τον Χρ. Μιχαλόπουλο του «Ψηφιακού Αρχείου Βλαχοκερασιάς».

 

Άνω Δάφνη, 17.11.2023