Ο Άη Δημήτρης και το Ηρώο πεσόντων της Παλιόχωρας Αβίας

 

Ο Άη Δημήτρης και το Ηρώο (2001).

Στην Παλιόχωρα Αβίας της Δυτικής Μάνης, σε ένα μικρό ύψωμα ΒΑ της ακτής, υπάρχει το παλιό πέτρινο εκκλησάκι του Άη Δημήτρη. Βρίσκεται επί του δημόσιου δρόμου, απέναντι από το παλιό κοινοτικό γραφείο. Είναι κτίσμα των αρχών του 20ού αιώνα και έχει λίγες παλιές τοιχογραφίες. Ο χώρος περιβάλλεται από ιδιοκτησίες που παλιά ανήκαν στις οικογένειες Σπανέα και Σκιά αλλά δεν είναι ξεκάθαρο σε ποιον ανήκε αρχικά ο τόπος του ναού. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες στα πρώτα χρόνια που άρχισαν να εγκαθίστανται στην παραλιακή Παλιόχωρα οι κάτοικοι του μεσόγειου χωριού της Μεγάλης Μαντίνειας, δηλαδή στο μεταίχμιο του 19ου προς τον 20ο αιώνα, αποτέλεσε το πρώτο κοιμητήριο του χωριού.

Άη Δημήτρης (δεκ. '90)

 

Η αρχική του μορφή ανακαινίστηκε το 1952 στη μνήμη του Σαράντου Ν. Φελουκατζή (1870-1940), με δαπάνη της συζύγου του Παναγιώτας (1872-1959) που ήταν θυγατέρα του Πελοπίδα (ή Καλόγερου) Μπαμπουρέα (1850-1919). Όπως αναφέρει σχετική επιγραφή που είναι εντοιχισμένη στον περίβολο:

1952. ΕΞΩΡΑΪΣΘΗ ΔΑΠΑΝΑΙΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΣ ΦΕΛΟΥΚΑΝΤΖΗ ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΟΥ ΣΥΖΥΓΟΥ ΤΗΣ ΣΑΡΑΝΤΟΥ.

Η δωρήτρια κατοικούσε στη Μεγάλη Μαντίνεια και είχε χηρέψει από το 1940. Μετά τις ζημιές που προκάλεσε ο σεισμός του 1944, εγκαταστάθηκε στην Παλιόχωρα. Ήταν άτεκνη και ζούσε μαζί με την ανιψιά της Κατίνα Σαρ. Μπαμπουρέα (1924-90), σε κοντινή απόσταση με τον Άη Δημήτρη. Κατόπιν προτροπής του ιερέα του χωριού παπά-Πότη Γεωργουλέα (1905-81), η Παν. Φελουκατζή φιλοτιμήθηκε να αναλάβει την ανακαίνιση του παλιού ναού.

 Το Ηρώο (2004)

 

Δυο χρόνια αργότερα, το 1954, σε οικόπεδο δίπλα στο ναό κατασκευάστηκε το νέο Ηρώο πεσόντων του χωριού, σε αντικατάσταση ενός πιο παλιού πέτρινου, το οποίο υπήρχε μερικές δεκάδες μέτρα δυτικότερα, στην πλατεία απέναντι από το Δημοτικό Σχολείο. Το νέο αυτό Ηρώο (άγνωστου κατασκευαστή) ήταν μαρμάρινο, σχήματος κόλουρης πυραμίδας, με σφαιροειδή φλόγα στην κορυφή του. Στις τέσσερις όψεις του υπήρχαν τα εξης:

-Ανάγλυφο κλαδί δάφνης και το κείμενο: Η ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΕΥΓΝΩΜΩΝΟΥΣΑ ΤΟΥΣ ΠΕΣΟΝΤΑΣ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ 1912-1922 ΚΑΙ 1940-1941.

-ΕΦΟΝΕΥΘΗΣΑΝ ΣΠΕΤΖΟΥΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Π., ΜΑΝΩΛΑΚΕΑΣ ΣΤΑΣΙΝΟΣ Δ., ΦΡΑΝΚΟΥΛΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ Π., ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΕΑΣ ΓΕΩΡ. Β.

-Ανάγλυφες δύο σημαίες και το κείμενο: ΕΙΣ ΟΙΩΝΟΣ ΑΡΙΣΤΟΣ ΑΜΥΝΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΗΣ.

-ΑΠΕΘΑΝΟΝ ΝΟΣΟΚΟΜΙΟΙΣ ΔΑΚΑΡΙΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΥΣΤΡ., ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Π.

Είχε στηθεί σε τσιμεντένιο βάθρο με βοτσαλωτή επένδυση, μπροστά από το οποίο υπήρχε παρόμοιας κατασκευής μεγάλος πέτρινος σταυρός. Είχε τοποθετηθεί στο εσωτερικό υπερυψωμένου ευρύχωρου περίκλειστου με κάγκελα χώρου. Η όλη κατασκευή ήταν λιτή, αλλά είχε μια διακριτική επιβλητικότητα και ξεχώριζε στο ευρύτερο περιβάλλον. Από τότε και για μισό αιώνα περίπου (1954-2004), ο χώρος συνδέθηκε με τους εορτασμούς των εθνικών επετείων, με σημαιοστολισμούς, σχολικές παρελάσεις, απαγγελίες μαθητών, δοξολογίες, καταθέσεις στεφάνων κλπ. 

25η Μαρτίου 1940. Μαθητική παρέλαση με τις στολές της ΕΟΝ μπροστά στο σχολείο της Παλιόχωρας και παράταξη προ του αρχικού Ηρώου πεσόντων με τον δάσκαλο Επαμεινώντα Μπασέα.

 

 

Εορτασμός 25ης Μαρτίου 1972. Στο χώρο του Ηρώου μαθητές του σχολείου και οι ιερείς παπά-Πότης Γεωργουλέας και παπά-Κώστας Γερασιμόπουλος. [φωτ. Ηλίας Κοτσόβολος]

 

Στα χρόνια της δικτατορίας, στον εορτασμό της 28^ης Οκτωβρίου, κάποιες χρονιές συμμετείχαν και διμοιρίες ενόπλων από το 9ο Σύνταγμα Πεζικού της Καλαμάτας, διότι η γιορτή του ναού συμπίπτει με μια αιματηρή εμφύλια σύρραξη μεταξύ αντάρτικων ομάδων που διεξήχθη στις 25-28.10.1943 στο χωριό, γνωστή ως «μάχη της Παλιόχωρας».

Εορτασμός εθνικής επετείου επί χούντας, παρουσία στρατιωτικού αγήματος το 1970 περίπου. Η φωτογραφία έχει ληφθεί από το χώρο του Ηρώου [φωτ. Ηλίας Κοτσόβολος] 

 

Από την δεκ. ’90 που έκλεισε το δημοτικό σχολείο, ο εορτασμός των εθνικών εορτών έχασε αρκετή από την παλιά του λαμπρότητα, αφού σε αυτόν μετείχαν πλέον μόνον οι επίσημοι, ο πρόεδρος με το κοινοτικό συμβούλιο, ο ιερέας και λιγοστός κόσμος. Με τα χρόνια ο περιβάλλων χώρος του ηρώου είχε αρχίσει να παρουσιάζει διάφορες φθορές, όπως σκουριασμένα κάγκελα, ο μεγάλος σταυρός είχε σπάσει κλπ. Επιπλέον υπήρχε και μια πρακτική δυσκολία, διότι η δοξολογία γινόταν στον ενοριακό ναό που βρίσκεται σε κάποια απόσταση από το ηρώο. Για το λόγο αυτό το 2004 το ηρώο μεταφέρθηκε δίπλα στον κεντρικό ναό του χωριού και τοποθετήθηκε σε νέο μαρμάρινο βάθρο. Η σφαίρα επί της κορυφής αντικαταστάθηκε από μαρμάρινο σταυρό.

 

 

 Άνω οι όψεις του Ηρώου και κάτω ο εορτασμός της 25ης Μαρτίου το 2011, παρουσία των κατοίκων, στο νέο χώρο που έχει μεταφερθεί, δίπλα στον κεντρικό ναό.

Παράλληλα, ο ναός του Άη Δημήτρη αναπαλαιώθηκε, αναδείχθηκε η πέτρα της τοιχοποιίας κι ο περίγυρος εξωραΐστηκε. Ο χώρος του παλιού ηρώου, με την προσθήκη ενός όμορου οικοπέδου που δώρισε στην κοινότητα η τέως γραμματέας της κοινότητας κ. Μαρία Σκιά, διαμορφώθηκε σε μια μικρή πλατεία, η οποία φωτίζεται τα βράδια. Έτσι δημιουργήθηκε μια όμορφη γωνιά στον οικισμό, που αποτελεί προορισμό στους απογευματινούς περιπάτους. Στη γιορτή του ναού, κι εφόσον ο καιρός το επιτρέπει, η μικρή πλατεία αποκτά έναν επιπλέον ρόλο, καθώς όσοι εορτάζουν προσφέρουν κεράσματα, γλυκά και μεζέδες στους λιγοστούς μόνιμους κατοίκους του χωριού.

 Θ. Μπελίτσος, 26.10.2021

 

 Ο Άη Δημήτρης με την παρακείμενη πλατεία, όπως έχει διαμορφωθεί από το 2004.

 

Πηγές

Σταύρος Γ. Καπετανάκης, «Οι Μαντίνειες της Μάνης, 1996.

Θεόδωρος Γρ. Μπελίτσος, «Έν Αβία», 2016.

Ανδρέας Σπ. Γεωργουλέας, προφορική μαρτυρία.

 -ο-ο-ο-

Το 2017 δίπλα στο νέο ηρώο τοποθετήθηκε η προτομή του παπά Πότη Γεωργουλέα, που υπηρέτησε την ενορία του χωριού πάνω από τέσσερις δεκαετίες, με πρωτοβουλία και δαπάνη του υιού του Ιωάννη Γεωργουλέα. Η προτομή είναι έργο του γλύπτη Γιώργου Παλαμάρη, από τη Ναύπακτο (γεν. 1977).