Θεόφιλος Φραγκόπουλος: Προτίμησε το θάνατο από την εθελοδουλεία

 

Θεόφιλος Κων. Φραγκόπουλος (1917-1969)

Ένα από τα θύματα της στρατιωτικής χούντας του ’67, η οποία κάθε άλλο παρά αναίμακτη ήταν όπως αυτοδιαφημιζόταν, ήταν ο υφηγητής της Ανωτάτης Γεωπονικής Θεόφιλος Κ. Φραγκόπουλος, που είχε λημνιά ρίζα από την οικογένεια των ευεργετών Χριστοδουλίδη. Ο θάνατός του δεν ήταν φυσικός. Οδηγήθηκε στην αυτοκτονία, όταν δέχτηκε ασφυκτική πίεση από ανθρώπους της χούντας να λάβει μέρος σε προπαγανδιστική εκδήλωση με την ευκαιρία της εορτής της 25ης Μαρτίου του 1969. Το πρωί της 29ης (κατ’ άλλους της 28ης) Μαρτίου 1969 βρέθηκε νεκρός στο εργαστήριο του. Υπήρξε ο πρώτος νεκρός πανεπιστημιακός του αντιδικτατορικού αγώνα. Ας μάθουμε κάποια πράγματα γι’ αυτόν.*

Βιογραφικές πληροφορίες

Ο Θεόφιλος Κ. Φραγκόπουλος (1917-1969), ήταν γιος του ναύαρχου Κων. Φραγκόπουλου (ενός από τους δικαστές στη «Δίκη των Εξ» το 1922). Είχε και μία αδερφή. Μητέρα του ήταν η Αγγελική (Τζέλα) Παλαιολόγου (ανιψιά του ευεργέτη Τζώρτζη Στυλ. Χριστοδουλίδη, κόρη της αδερφής του Άννας), εγγονή του Λημνιού μεγαλέμπορου Στυλιανού Χριστοδουλίδη. Ο Θεόφιλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1917 και μεγάλωσε σε φιλοβενιζελικό περιβάλλον. Τελείωσε με άριστα τη Γεωπονική Σχολή της Θεσσαλονίκης το 1939. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος επιστρατεύτηκε στο Πολεμικό Ναυτικό, όπου είχε υπηρετήσει τη θητεία του, και βρέθηκε με το Στόλο στη Μέση Ανατολή και σε πολεμικές αποστολές στον Ινδικό Ωκεανό.

Μεταπολεμικά, εργάστηκε ως κρατικός γεωπόνος του Υπ. Γεωργίας στην Κέρκυρα αλλά το 1946-1948 μετέβη για εξειδίκευση στη Γεωργική Χημεία και την Οινολογία στη Γαλλία, στο Παρίσι και στο Μονπελιέ. Εκεί διαμόρφωσε τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Το 1950 αποσπάστηκε από την Κέρκυρα στην Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή της Αθήνας, στην οποία το 1953 τοποθετήθηκε μόνιμα ως βοηθός. Το 1963 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ κι ανέλαβε ως Επιμελητής το εργαστήριο Γεωργικής Χημείας. Είχε τεράστιες γνώσεις, ποικίλα ενδιαφέροντα (μουσική, λογοτεχνία, αστρονομία, ιστορία), γνώριζε δώδεκα γλώσσες (όλες τις δυτικές και σλαβικές, εβραϊκά και αραβικά) και μιλούσε τις οκτώ!

Η ευρυμάθεια και η γλωσσομάθειά του ήταν παροιμιώδης. Στις επιστημονικές διατριβές και πραγματείες του, οι παραπομπές του σε αραβικά ή ρωσικά κείμενα ήταν συχνά στο πρωτότυπο, πανικοβάλλοντας τους μεταφραστές. Για τις ανάγκες της διατριβής του επί υφηγεσία, στην οποία ανέπτυξε τις αρδευτικές συνήθειες των Αράβων στη Μεσοποταμία, μελέτησε μεσαιωνικά χειρόγραφα στο πρωτότυπο, ενώ έμαθε το σφηνοειδές αλφάβητο ώστε να κάνει συγκρίσεις με τις πρακτικές των αρχαίων Σουμερίων βασισμένος στις αυθεντικές επιγραφές! Όταν ήρθε στην Αθήνα ο Ρώσος Γκαγκάριν, ο οποίος το 1961 υπήρξε ο πρώτος αστροναύτης, έσπευσε να τον συναντήσει στο ξενοδοχείο Μεγ. Βρετανία. Συνομίλησε μαζί του για αστρονομικά θέματα σε άψογα ρωσικά, και ο διερμηνέας έμεινε άφωνος μην μπορώντας να το πιστέψει.

Θεόφιλος Κ. Φραγκόπουλος

Ήταν πνευματώδης, συναρπαστικός δάσκαλος και ιδιαίτερα αγαπητός στους φοιτητές του. Ως χαρακτήρας υπήρξε λιτός, ανιδιοτελής, αυστηρός κριτής του εαυτού του, με κοινωνικές ευαισθησίες και βαθιά πίστη στη δημοκρατία. Το σπίτι του στο Κολωνάκι ήταν ανοιχτό στους φοιτητές για συζητήσεις κάθε είδους: επιστημονικές, λογοτεχνικές, μουσικές, γεωπολιτικές, ιστορικές, αστρονομικές κ.ά. Αναφέρεται πως βοηθούσε οικονομικά φοιτητές που δυσκολεύονταν, χωρίς να το διατυμπανίζει. Θεωρούσε πως η αξιοπρέπεια, η τιμιότητα και η ελευθερία στον ακαδημαϊκό χώρο ήταν απαράβατη αρχή. Η στάση του αυτή προκαλούσε αντιδράσεις από καθηγητές παλαιών αρχών, για τους οποίους η σοβαροφάνεια ήταν προαπαιτούμενο, οι οποίοι δεν έχαναν ευκαιρία να τον ειρωνεύονται και να του βάζουν εμπόδια. Συχνά τους έδινε πατήματα και ο ίδιος με τη στάση του, είτε συντεχνιακά όταν αποδείκνυε πως οι εργασίες τους ήταν κακές μεταφράσεις ξένων συγγραμμάτων είτε πολιτικά, όπως π.χ. όταν μετείχε στην μαραθώνια πορεία ειρήνης του Γρηγόρη Λαμπράκη, αν και δεν ήταν ενταγμένος σε κάποια πολιτική κίνηση. Οικογένεια δεν δημιούργησε, κυρίως λόγω της άρνησης της μητέρας του για κάποιες υποψήφιες, με τις οποίες είχε περιστασιακές σχέσεις στα νεανικά του χρόνια.

Από το Σπουδαστικό της Ασφάλειας στην αυτοχειρία

Παλιοί φοιτητές περιγράφουν την αγωνία του, όταν επικράτησε η χούντα, για την τύχη σπουδαστών που είχαν συλληφθεί. Επίσης, θυμούνται τις συμβουλές που τους έδινε για αντιδικτατορικές δράσεις. Τον άνθρωπο αυτό στόχευσε ο χουντικός επίτροπος της Σχολής το 1969 και τον διέταξε να πάρει ενεργό μέρος στην εορταστική εκδήλωση για την 25η Μαρτίου, εκφωνώντας κάποια έτοιμη ομιλία. Αρνήθηκε και δεν πήγε καν. Μετά την εορτή ανέλαβε να τον «συνετίσει» ο βάναυσος αστυνομικός Κωνσταντίνος Καραπαναγιώτης του «Τμήματος Πνευματικής Κινήσεως» της Ασφάλειας, δηλαδή του περιώνυμου «Σπουδαστικού». Τον μετέφεραν στην οδό «Μπουμπουλίνας», στο στρατηγείο της Ασφάλειας, όπου υπέστη εξευτελιστική 24ωρη «ανάκριση» με ύβρεις και απειλές για φυλάκιση, εξορία ή απόλυση. «Είναι παλιός κομματικός, σκληρό καρύδι, πώς γίνεται να μας έχει ξεφύγει τόσο καιρό», αποφάνθηκε ο Διοικητής της Ασφάλειας Βασίλειος Λάμπρου. Το πρωί της 28ης Μαρτίου 1969 (κάποιοι γράφουν της 29ης), ο Φραγκόπουλος βρέθηκε από τον βοηθό του Κώστα Δάλλα, πεσμένος πάνω στο γραφείο του στη Σχολή, δηλητηριασμένος με κυανιούχο κάλιο και με ένα σημείωμα στο χέρι: «Προτιμώ όρθιος να πεθάνω, παρά να ζω γονατιστός. Οι φίλοι μου ας εκδικηθούν». Μια φράση παρόμοια με τη ρήση του Μεξικανού επαναστάτη Εμιλιάνο Ζαπάτα: «Είναι καλύτερα να πεθαίνει κανείς όρθιος παρά να ζει γονατισμένος».

Να σημειωθεί πως ο Καραπαναγιώτης πήρε προαγωγή για το έργο του σε Αστυνόμο Β΄ κι αργότερα σε Αστυνόμο Α΄. Το 1976 καταδικάστηκε ως βασανιστής σε εξαγοράσιμη ποινή-χάδι 15 μηνών (12 στο εφετείο) κι αποτάχθηκε. Αλλά δεν χάθηκε, τον προσέλαβε ο Λάτσης ως προσωπάρχη ασφαλείας στις εγκαταστάσεις του Ομίλου του στην Τζέντα της Σ. Αραβίας, όπως κι άλλους αποταγμένους βασανιστές. Αλλά ας επανέλθουμε στον Φραγκόπουλο. Η χούντα αποφάνθηκε πως αυτοκτόνησε λόγω σχιζοφρένειας. Όμως το 1976, στη δίκη των βασανιστών, η Πόπη Τζεμπελίκου, που ήταν φοιτήτρια το 1969,  κατέθεσε κατηγορηματικά:

«Έχω χρέος απέναντι στον ίδιο και στην πολιτεία να πω για τον υφηγητή της Γεωπονικής Θεόφιλο Φραγκόπουλο ότι υπεύθυνος για τον θάνατό του είναι ο Καραπαναγιώτης. Στις 27.3.69 τον ανέκρινε και στις 28.3.69 βρέθηκε νεκρός».

εφ. Η Αυγή, Σεπτ. 1976

  Στην κηδεία του επιτράπηκε η παρουσία μόνο της μητέρας του, του γηραιού πρώην πρύτανη της Σχολής Νικ. Ρουσσόπουλου και δύο στενών βοηθών του. Παρά την απαγόρευση έδωσαν το παρόν και μερικοί φοιτητές του. Οι συνθήκες του θανάτου του σύντομα έγιναν γνωστές από στόμα σε στόμα. Τις δημοσίευσε η παράνομη εφημερίδα «ΘΟΥΡΙΟΣ» της Πανελλήνιας Αντιδικτατορικής Οργάνωσης Σπουδαστών «Ρήγας Φεραίος» στο φύλλο αριθ. 9 που φέρει τη χρονική ένδειξη ‘Φλεβάρης 1969’ αλλά κυκλοφόρησε αργότερα (τέλη Μάρτη ή αρχές Απρίλη). Παραθέτουμε το δημοσίευμα:

«Συνάδελφοι,

Ο επιμελητής της Γεωπονικής ΘΕΟΦ. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ βρέθηκε νεκρός στο εργαστήριό του στη σχολή. Σημείωμα που άφησε, έγραφε: «προτιμώ να πεθάνω όρθιος παρά να ζήσω γονατιστός. Οι φίλοι μου ας εκδικηθούν για το θάνατο μου». Δεν έχουμε κανένα λόγο να παραδεχτούμε ανεπιφύλακτα την εκδοχή της Χούντας περί αυτοκτονίας, δεδομένου ότι ο ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ ΕΙΧΕ ΕΞΑΦΑΝΙΣΤΕΙ ΑΠΟ ΠΟΛΛΕΣ ΜΕΡΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ...

Όπως και νάχουν όμως τα πράγματα εμείς οι φοιτητές βλέπουμε ξεκάθαρα τους υπεύθυνους. Κι ας τρέμουν οι τύραννοι-δολοφόνοι. ΝΑΙ! ΘΑ ΕΚΔΙΚΗΘΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΔΙΚΟ ΧΑΜΟ ΤΟΥ!».

Η παράνομη εφ. ΘΟΥΡΙΟΣ (φ. 9, 1969), με την είδηση του θανάτου του Φραγκόπουλου και το μήνυμα που άφησε.

Η αναγνώριση της γενναίας πράξης

Μετά τη δικτατορία, με πρωτοβουλία παλιών φοιτητών και συναδέλφων του, η θυσία του έγινε ευρύτερα γνωστή και του αποδόθηκαν οι δέουσες τιμές. Αμέσως με την πτώση της χούντας ο Σύλλογος Φοιτητών Γεωπονικής υιοθέτησε την επωνυμία «Θεόφιλος Φραγκόπουλος». Δημοσιεύτηκαν άρθρα γι’ αυτόν σε σπουδαστικά και γεωπονικά περιοδικά (Τριπτόλεμος, Αγροτική Επιθεώρηση κ.ά.), μεταξύ αυτών και του Ηλία Ηλιού στο περιοδικό Ταχυδρόμος. Ο ξάδερφός του, ο λογοτέχνης Θεόφιλος Δ. Φραγκόπουλος, σκιαγράφησε το χαρακτήρα του σε ένα «αυτοβιογραφικό» διήγημα στο περιοδικό «Νεοελληνικός Λόγος». Ο φίλος του γεωπόνος Γιάννης Θ. Καλοπίσης δημοσίευσε μια πιο αναλυτική βιογραφία του. 

Το 1975 σε πάνδημη εκδήλωση τιμήθηκε από τη Σχολή με την τοποθέτηση αναμνηστικής πλάκας στο εργαστήριό του. Το 1983 δόθηκε το όνομά του στο αμφιθέατρο της Σχολής και το 1995 στήθηκε η προτομή του στο προαύλιο της Γεωπονικής, έργο του γλύπτη Θεόδωρου Παπαγιάννη.

Η εκδήλωση στη Γεωπονική το 1975

Κλείνω αυτό το σημείωμα με τα λόγια του παλιού πρύτανη της Σχολής και Ακαδημαϊκού μετέπειτα, Ν.Χ. Ρουσσόπουλου, κατά την πρώτη τελετή στη μνήμη του το 1975:

«Ο Θ. Φραγκόπουλος που ετίμησε την Σχολήν μας και ως αριστεύων φοιτητής της και ως υποδειγματικόν μέλος του διδακτικού της προσωπικού, είναι καθ’ όλα άξιος της μεγάλης τιμής των σημερινών αποκαλυπτηρίων. Ο Φραγκόπουλος, ήταν μεθυσμένος, κυριολεκτικά, από το αθάνατο κρασί του εικοσιένα: μεθυσμένος από Ελευθερίαν.

Η θυσία του εις το ιδεώδες της Ελευθερίας, που εβλάστησε και είναι από ανέκαθεν προσφιλής και σεβαστή στη χώρα μας… θα διαιωνίζη την μνήμην προς τιμήν όχι μόνο της Σχολής μας και του Έθνους, αλλά και όλων των αξίων του ονόματος ανθρώπων»

Η προτομή του στο προαύλιο της Γεωπονικής

Θ. Μπελίτσος, 13.11.2023.

* Αρχική δημοσίευση: LimnosXpress, 7.4.2021, με τίτλο: “Θεόφιλος Κ. Φραγκόπουλος: Προτιμώ να πεθάνω όρθιος, παρά να ζήσω γονατιστός”.

 

Πηγές:

Τάσος Βαγενάς, «Θεόφιλος Κ. Φραγκόπουλος 1917-1969», περιοδικό «Γεωργία – Κτηνοτροφία», τεύχος 8 (Οκτώβριος 2006), σελ. 14-15.

«Μνήμη Θεόφιλου Κ. Φραγκόπουλου», Αφιέρωμα του περιοδικού «Τριπτόλεμος» του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, τεύχος 41 (άνοιξη 2017), κείμενα: Γιώργος Ζεβελάκης, Γιάννης Καλοπίσης, Θεόφιλος Δ. Φραγκόπουλος, Νίκος Χ. Ρουσσόπουλος, Γιώργος Καλατζόπουλος.

«Ο παράνομος αντιδικτατορικός τύπος 1967-1974», έκδ. Ε-Ιστορικά Ελευθεροτυπίας.