Σταύρου Τραγάρα: "Θ. Μπελίτσου: Σύμμεικτα ΙΙ" (βιβλιοπαρουσίαση)

 

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Θοδωρή Μπελίτσου: «Σύμμεικτα ΙΙ. Βιβλιοκρισίες - Παρουσιάσεις - Αφιερώματα»
Κείμενο: Σταύρος Τραγάρας
 

Ο Θοδωρής Μπελίτσος εξέδωσε τον Ιανουάριο του 2025 το καινούργιο του βιβλίο, 294 σελίδων, που έχει τίτλο «Σύμμεικτα ΙΙ. Βιβλιοκρισίες - Παρουσιάσεις - Αφιερώματα». Είναι σε ηλεκτρονική έκδοση (e-book), και φιλοξενείται στον ιστότοπο που γράφει σχεδόν όλα τα κείμενά του ο συγγραφέας, «The strange quark: Καταφύγιο λόγου». Είναι προσβάσιμο ελεύθερα στον καθένα, χωρίς συνδρομή από την πλατφόρμα "academia.edu".
Όπως λέει ο ίδιος, «περιέχει κριτικές που έχω κάνει ή/και ομιλίες που έχω εκφωνήσει σε παρουσιάσεις βιβλίων (εκτός από όσες δημοσίευσα στο «Σύμμεικτα Ι: Μανιάτικα και άλλα»), αφιερώματα στο συνολικό έργο κάποιων δημιουργών και λίγα άρθρα μου για πολιτιστικά γεγονότα. Τα κείμενα, που γράφτηκαν σε μια περίοδο τριάντα ετών, υπήρχαν σε ποικίλα έντυπα και ψηφιακά μέσα· λίγα ήταν αδημοσίευτα. Είναι συνολικά περίπου πενήντα και αναφέρονται σε πάνω από σαράντα δημιουργούς, φορείς κι εκδηλώσεις».

Ποιητής ολίγων στίχων...

 

Ποιητής ολίγων στίχων, κυριολεκτικώς ευήχων

Της ποιήσεως τη μέρα, θα τιμήσω πέρα ως πέρα

Με έναν ύμνο, πρώτα απ' όλα, στην πιστή μου κατσαρόλα

Που ετοίμασε για γεύμα τον φασίολον τον μέγα

Αλλά όχι νεροπότι, φασολάκι ό,τι κι ό,τι

Πράσινη, ζεστή ροβίτσα* θα γεμίσει την κοιλίτσα

Έδεσμα εκλεκτό και σπάνιο, νόστιμο και επουράνιο

Που παράγει οσμές και ήχους, σαν των ποιητών τους στίχους

Με εαρινό κέφι,

Θ.Μ. 21.3.2025

* Η "ροβίτσα" ή αλλιώς "πράσινα φασόλια Καλαμών" όπως τα λέμε στη Μεσσηνία, είναι σπάνιο όντως όσπριο. Δεν πολυκαλλιεργείται πλέον. Παλιά υπήρχε στον μεσσηνιακό κάμπο, στην Ηλεία και σε άλλα μέρη, κυρίως στη Δυτική Πελοπόννησο. Τώρα σπανίζει, υπάρχει κυρίως εισαγωγής από Βαλκάνια.

Γεώργιος Σωτηρίου, ο ελληνιστής Δ/ντής της Ευαγγελικής

Ο Γεώργιος Σωτηρίου

Η συγγενική του σχέση με την Άλκη Ζέη και τη Διδώ Σωτηρίου

Συνεχίζοντας τη διερεύνηση της βιωτής λησμονημένων προσωπικοτήτων, τα ονόματα των οποίων έχουν οι δρόμοι της συνοικίας μου, δοκίμασα μια απρόσμενη έκπληξη. Αναζητώντας στοιχεία για τον φιλόλογο και Δ/ντή της Ευαγγελικής Σχολής στη Σμύρνη, Γεώργιο Σωτηρίου, ανακάλυψα πως ήταν ο αγαπημένος παππούς της Άλκης Ζέη και ο πεθερός της Διδώς Σωτηρίου!

Ο Γεώργιος Σωτηρίου καταγόταν από τον Μαραθόκαμπο της Σάμου και σύμφωνα με επιτόπιες πηγές το αρχικό όνομα της οικογένειας ήταν Διαμαντίδης. Υπήρξε ο μακροβιότερος μη κληρικός Διευθυντής της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης, από το 1892 ως το 1910. Γράφει χαρακτηριστικά ο μαθητής του και συγγραφέας Σωκράτης Προκοπίου στο πολύστιχο στιχούργημα «Σεργιάνι … στην παλιά Σμύρνη» (Π 11-12):

Ως καπετάνιος της Σχολής σε λίγο συμπληρώνει 

είκοσι χρόνια, που κρατά στα χέρια το τιμόνι

Ο ίδιος τον περιγράφει ως ψηλό, ξανθό, με μαύρο σκληρό καπέλο (πομπέ) και ρεντιγκότα. 

Αδελφοί Κιουπετζόγλου: Οι μεγάλοι ευεργέτες της Σμύρνης

Οι αναμνήσεις που με καθόρισαν και συνθέτουν τον προσωπικό μου καμβά, τον παιδικό μου κόσμο δηλαδή, περιστρέφονται στους δρόμους γύρω από την οδό που μεγάλωσα και ζω μέχρι σήμερα. Οι άγνωστες ονομασίες προσώπων στις πινακίδες του Δήμου, όπως και να το κάνεις σε καθορίζουν, θες δεν θες, όταν τις συναντάς σε όλη σου τη ζωή. Αργότερα, φιλομαθής και φιλοπερίεργος όπως ήμουνα και είμαι, έψαξα να βρω ποιοι ήταν αυτοί οι «γείτονες», τους οποίους γνώριζα μόνο από τα ονόματά τους.

Παλιότερα είχα αναφερθεί στον ζωγράφο Γεώργιο Προκοπίου (1876-1940) από τον Μπουρνόβα που άφησε την τελευταία του πνοή κοντά στο Τεπελένι. Σήμερα θα μιλήσω για τους αδελφούς Κιουπετζόγλου, το όνομα των οποίων έχει δοθεί σε μια οδό στην Άνω Ν. Σμύρνη, στο ύψος της οδού Αιγαίου 141. Αξίζει να γνωρίσουμε την βιωτή τους καθώς υπήρξαν μεγάλοι ευεργέτες των εκπαιδευτηρίων της Σμύρνης.

 

Χρόνος ο άχρονος: Δεύτερη ζωή δεν έχει

 

Σε λίγες ώρες θα αποχαιρετήσουμε το τρέχον έτος και θα υποδεχτούμε πανηγυρικά το νέο ελπίζοντας σε μια πιο χαρούμενη χρονιά. Για άλλη μια χρονιά ετοιμαζόμαστε να ζήσουμε αυτή την ψευδαίσθηση που επαναλαμβάνεται για πολλούς αιώνες κάθε 365 ή 366 μέρες. Αυτή η πολύ επίμονη ψευδαίσθηση, όπως την αποκαλούσε ο Αϊνστάιν, να διακρίνουμε το παρελθόν από το μέλλον, υπάρχει μόνο και μόνο επειδή εμείς θελήσαμε να υπάρχει τεμαχίζοντας τα γεγονότα σε στιγμές, ώρες, ημέρες, βδομάδες, μήνες, έτη, αιώνες κλπ, κλπ. Και βρίσκουμε αφορμές για να τη γιορτάσουμε, καθιερώνοντας επετείους, γενέθλια, πρωτοχρονιές, όταν το χρονόμετρο καταγράφει μια οριακή στιγμή.

Διότι χρόνος είναι ό,τι μετρά το ρολόι, όπως είχε πει κάποτε ξανά ο Αϊνστάιν σε κάποιον φορτικό που τον ρωτούσε επίμονα «τι εστί χρόνος». Και τα ρολόγια δουλεύουν κατά το δοκούν του κατόχου τους. Όταν εμείς θα μετράμε αντίστροφα τα δευτερόλεπτα στο Σύνταγμα, στη Νέα Ζηλανδία θα ονειρεύονται ζαλισμένοι από τη σαμπάνια που κατανάλωσαν λίγες ώρες ενωρίτερα στο πρωτοχρονιάτικο πάρτι, ενώ στη Νέα Υόρκη θα τρέχουν ακόμα για τα τελευταία βραδινά ψώνια ενόψει της αλλαγής του χρόνου. Σε πολλά μέρη του πλανήτη θα αδιαφορούν τελείως για τη γιορτή, διότι τα δικά τους χρονόμετρα και ημερολόγια δεν ταυτίζονται με το δικό μας.

Αυτή η εντύπωση λοιπόν, πως κάτι αλλάζει από τις 11:59 της 31ης του Δεκέμβρη ως τις 00:01 της 1ης του Γενάρη, είναι απλά μια ψευδαίσθηση, την οποία αφενός δεν την βιώνουν όλοι την ίδια χρονική στιγμή αφετέρου δεν αφορά όλους τους κατοίκους του πλανήτη. Ο απόλυτος κοσμικός χρόνος ρέει ανεξάρτητα από τις δικές μας μεθόδους μέτρησης. Για μας υπάρχει μόνο όσο μπορούμε να παρατηρούμε τις αλλαγές που συμβαίνουν τόσο στον ουρανό όσο και στο γήινο περιβάλλον που ζούμε.

Η λέξη «ζούμε» είναι η κομβική λέξη που προσδιορίζει τη σχέση μας με το χρόνο. Για τον καθένα μας ο χρόνος βιώνεται από τη στιγμή που φασκελώσαμε τη μαμή ως την άδηλη στιγμή του επιθανάτιου ρόγχου. «Εξεμέτρησε το ζην» λέγανε παλιότερα για κάποιον που απεβίωσε, μια φράση που είναι γνωστή από την δημώδη βυζαντινή γλώσσα, στην οποία αποτυπώνεται η σχέση του χρόνου με την βιωτή.

Μόνο το «ζην», λοιπόν, μας αφορά. Το πριν και το μετά το ζην, αφορούσε τους προγόνους μας και θα απασχολήσει τους επιγόνους μας αντίστοιχα. Παραζαλισμένοι από τη γιορτή, από την προετοιμασία για το πάρτι, από την προσμονή για το φλουρί της βασιλόπιτας, ξεχνάμε το «ζην», ξεχνάμε πως το προσωπικό μας χρονόμετρο τρέχει με τον ίδιο σταθερό ρυθμό. Έτσι συνέβαινε ανέκαθεν, ανεξάρτητα με το πώς μετρούσαν τις μέρες και τα χρόνια, κι έτσι θα συμβαίνει αενάως είτε αλλάξουν είτε δεν αλλάξουν τα σημερινά ημερολόγια στο μέλλον.

Αυτό το «ζην» πρέπει να σκεφτούμε πώς θα το αξιοποιήσουμε επωφελώς για τον εαυτό μας, για τους κοντινούς μας ανθρώπους, για την κοινωνία γενικότερα, όχι σωρεύοντας υλικά αγαθά αλλά προσφέροντας αγάπη, χαμόγελα, κατανόηση. Διότι το θαύμα της δικής μας βιωτής συνέβη άπαξ δια παντός στην ιστορία του σύμπαντος, δεν είναι πρόβα που μπορείς να την κάνεις δέκα φορές μέχρι να πετύχεις το σωστό, δεν έχει pause όπως το βίντεο για να το σταματήσεις προσωρινά και να ξεκινήσεις αργότερα, δεν έχει restart μετά το “The End” ούτε έχει σίκουελ νο 2, νο 3, νο 4 όπως κάποιες ταινίες.

Ας είναι η αποψινή γιορτή της αλλαγής του χρόνου, αφορμή να σκεφτούμε πόσο θετικό είναι το πρόσημο που έχουμε καταγράψει μέχρι τώρα και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να το βελτιώσουμε, πριν να είναι αργά. Διότι όπως λέει ο Ελύτης στο «Παράπονο»: «δεύτερη ζωή δεν έχει».

Θ. Μπελίτσος, 31.12.2024

 

 

Ευεργέτες και Λήμνος. Τέσσερις διακεκριμένες περιπτώσεις

 

Μεγάλοι ευεργέτες της Λήμνου [φωτ. από την εκδήλωση]

Κυρίες και κύριοι καλημέρα από την Αθήνα

Συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία που πήρατε να διατηρήσετε τη μνήμη των Λημνίων ευεργετών, αφιερώνοντας σε αυτούς μια ειδική αίθουσα, ένα μικρό μουσείο στην ουσία, στο κτίριο Σαχτούρη, το οποίο αποτελεί επίσης προϊόν ευγενούς δωρεάς προς το νησί. Θα σας μιλήσω για τον ευεργετισμό των Λημνίων, εν μέρει βέβαια, διότι το είναι θέμα είναι τεράστιο. Θα κάνω μια γενική αναφορά και θα επικεντρωθώ σε τέσσερις περιπτώσεις.

Το 1911 ένας ανώνυμος Λήμνιος έγραφε σε εφημερίδα της Αλεξάνδρειας, πως σε απόκεντρα χωριά οι επισκέπτες αντικρίζουν περικαλλείς ναούς και ωραιότατα σχολεία, πολύ ανώτερα από εκείνα της Αλεξάνδρειας. Δεν ήταν υπερβολή αυτό. Ακόμα και τώρα τα παλιά σχολικά κτίρια και οι ναοί του νησιού ξεχωρίζουν με την επιβλητικότητα και την αρχιτεκτονική τους. Φανταστείτε πόσο εντυπωσιακά θα φάνταζαν πριν από 120 χρόνια, σε ένα περιβάλλον που το αποτελούσαν κυρίως φτωχικά χωριατόσπιτα. Και προκύπτει η εύλογη απορία: από πού προήλθαν τα απαιτούμενα κεφάλαια; Ο ίδιος ανώνυμος Λήμνιος που ανέφερα, συνεχίζει:

«ουκ ολίγα [σχολεία και ναοί] εκτίσθησαν, επροικίσθησαν και εδωρήθησαν εις το Κοινόν της Λήμνου υπό ιδιωτών, οίτινες επί πολλά έτη μοχθήσαντες εις τα ξένα και αποκτήσαντες έντιμον πλούτον, θεώρησαν καύχημα και τιμή τους να εκπληρώσουν το καθήκον προς την πατρίδα» [εφ. Ταχυδρόμος Αλεξανδρείας, 20.4.1911]

Χριστούγεννα του Παπαδιαμάντη με έναν Λημνιό καραβοκύρη

  

"Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο εκ Σκιάθου". Ράλλης Κοψίδης 1960

Κατά το 19ο αιώνα οι επαφές της Λήμνου με τη Σκίαθο και με τα άλλα νησιά των Βορείων Σποράδων ήταν συχνές. Απείχαν άλλωστε μόλις λίγα μίλια. Αν και μετά το 1830 βρέθηκαν εκατέρωθεν της θαλάσσιας μεθορίου που χώρισε την οθωμανική ακόμα Λήμνο από τα λευτερωμένα μικρονήσια των Σποράδων, οι καπεταναίοι συνέχισαν να ταξιδεύουν στο Αιγαίο όπως παλιά, μεταφέροντας εμπορεύματα κι ανθρώπους στα νησιά και τις ακτές του. Οι σχέσεις αυτές έχουν επισημανθεί παλιότερα κι από μένα[1] κι από άλλους ερευνητές.[2]