Ο Τζώρτζης Χριστοδουλίδης και τα μαθητικά συσσίτια

Το μέγαρο Χριστοδουλίδη

Ο Στυλιανός Χριστοδουλίδης

Όλα ξεκίνησαν από τον Στυλιανό Χριστοδουλίδη, ο οποίος στα μέσα του 19ου αιώνα πλούτισε εμπορευόμενος αιγυπτιακό βαμβάκι και αργότερα ίδρυσε βιομηχανία στο Μάντσεστερ. Το 1868 ανέγειρε μέγαρο βικτωριανής τεχνοτροπίας, στο Ρωμαίικο Γιαλό κάτω από το κάστρο κι επαναπατρίστηκε στη Λήμνο. Τον άνθρωπο και το εντυπωσιακό του μέγαρο περιγράφει ως εξής ο Ηλίας Ηλιού σε άρθρο που δημοσίευσε το 1975 στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» [από αναδημοσίευση στην εφ. Λήμνος, φ. 121 (Μάρτης 1988)]:

«Ο γενάρχης τους, έμπορος και παραγωγός βαμβακιού στην Αίγυπτο, ήταν συγχρόνως και βιομήχανος στο Μάντσεστερ, τον ίδιο καιρό ασφαλώς που είχε εκεί την ίδια βιομηχανία ο μεγαλοφυής συνεργάτης (και οικονομικός χορηγός) του Μαρξ, ο Φρειδερίκος Έγκελς. Όλες οι πιθανότητες είναι ότι θα είχαν γνωριστεί και ανταλλάξει τις σκέψεις τους. Ο γενάρχης (Στυλιανός) Χριστοδουλίδης λοιπόν είχε χτίσει πριν 120 χρόνια περίπου ένα καταπληκτικό αρχοντικό στο Κάστρο της Λήμνου.

Το παλατάκι αυτό αντικρίζει τον κώνο του Αγίου Όρους, που κατά τον Σοφοκλή «σκιάζει νώτα Λημνίας χθονός». Το εξωτερικό του, βικτωριανής εποχής, ολόκληρο από λαξευτό γκριζόμαυρο γρανίτη της Λήμνου. Όλα τα άλλα υλικά του είναι φερμένα από το Μάντσεστερ, όπου ο Χριστοδουλίδης, ο προπάππος του Θεόφιλου Φραγκόπουλου, μεσουρανούσε. Τζάκια (cheminées) διαφορετικού ρυθμού για το καθένα από τα ευρύχωρα δωμάτια – με πλείστα δωμάτια ξένων στο δεύτερο πάτωμα, καθώς και στο monumental κλιμακοστάσιο, στο ευρύχωρο χωλ και στο τεράστιο λίβινγκ-τραπεζαρία, το γραφείο και τ’ άλλα. Το ημιυπόγειο πάλι είχε άνετες διαμονές για το πολυάριθμο υπηρετικό προσωπικό κι άλλες για μόνιμο συνεργείο μαραγκών κι άλλων συντηρητών του κτιρίου. Παρκέτα πολυτελέστατα (στη Λήμνο ήδη από το 1850 ή ’60)!».

Ήδη από το 1859 ο Στυλ. Χριστοδουλίδης, μαζί με τους Ιωάννη Αντωνιάδη, Ιωάννη Δημητρίου, Γ.Κ. Τζιρό, Θ. Δημητριάδη, επιχορηγούσε τα σχολεία του νησιού με 5.000 γρόσια ετησίως. Στις 29.5.1863 έστειλε 395 λίρες Αγγλίας για την ανέγερση της Αγίας Τριάδας. Επίσης, κληροδότησε ποσό για την εσωτερική διακόσμηση του ναού της Αγ. Τριάδας, το οποίο με απόφαση της Εκκλησιαστικής Επιτροπής και τη συναίνεση των τέκνων του δωρητή, Γεώργιου (Τζώρτζη) Χριστοδουλίδη και Άννας (Παλαιολόγου) διατέθηκε για την κατασκευή του δικτύου ύδρευσης του Κάστρου το 1924. Παραθέτω τη σχετική απόφαση [Αρχείο ΙΜΛ, κώδικας 45, σ. 240-241, από την εφ. Λήμνος 1.12.1957]:

«Πρακτικόν 5 Ιουνίου 1924, Γενικής Συνελεύσεως ενοριτών της Αγ. Τριάδος υπό την προεδρίαν του Μητροπολίτου Στεφάνου δια την ανάδειξιν Εκκλησιαστικής Επιτροπής και εξελεγκτών της Οικονομικής διαχειρίσεως του Μητροπολιτικού Ναού και λήψιν αποφάσεως σχετικώς προς το καταληφθέν Κληροδότημα υπό του αειμνήστου Σ. Χριστοδουλίδου υπέρ της διακοσμήσεως του Μητροπολιτικού Ναού. Επίτροποι εξελέγησαν κατά σειράν επιτυχίας οι Ν. Πολιταρίδης, Α. Κωνσταντινίδης, Γ. Γλυκής, Μ. Στέλιου και Γ. Ραφτόπουλος, δια δε τον έλεγχον της διαχειρίσεως διωρίσθησαν οι Ν. Γαροφάλλου, Θ. Γεωργίου, Π. Παντελίδης και Δ. Κισεμλής.

Ως προς το τελευταίον θέμα, απεφασίσθη, όπως το καταληφθέν υπό του αειμνήστου Σ. Χριστοδουλίδου ποσόν δια την διακόσμησιν του εσωτερικού του Μητροπολιτικού Ναού δοθεί δια τας δαπάνας διανομής των υδάτων Λεύκου, εκφρασθώσι δε ευχαριστίαι προς τους εκτελεστάς της διαθήκης Α. και Γ. Χριστοδουλίδου δια το σύμφωνον της γνώμης αυτών και την απόφασίν των, όπως το εν λόγω ποσόν καταθέσωσιν εις το ενταύθα υποκατάστημα της Τραπέζης Αθηνών δια λ/σμόν «Δαπανών Υδρεύσεως Κάστρου».

 

Ο Τζώρτζης Χριστοδουλίδης (1867-1943)

 

Ο Τζώρτζης Χριστοδουλίδης (φωτ.) συνέχισε την φιλογενή δράση του πατέρα του. Το 1906 ήταν μέλος της Επιτροπής ανέγερσης του Νοσοκομείου, μαζί με τους Παν. Ραφτόπουλο, Δ. Βελισσαρίδη, Ε.Γ. Κομνηνό, Π. Ψαρώφ, Π. Γαροφάλλου, και εισέφερε 30 λίρες για την ετήσια συντήρηση δύο κλινών αλλά η προσπάθεια δεν ευδοκίμησε τότε λόγω των πολεμικών γεγονότων που ακολούθησαν.

Καίτοι διαβιούσε στην Αγγλία, όπου είχε τις επιχειρήσεις του, και στην Αθήνα, ήταν τακτικός επισκέπτης στη Λήμνο και συνέδραμε επανειλημμένα με γενναία ποσά κοινωφελείς οργανισμούς και σωματεία: Νοσοκομείο, Φιλόπτωχο Ταμείο, Συσσίτια απόρων. Τον Αύγουστο του 1925 προικοδότησε τη νεοσύστατη Φιλαρμονική με 2.000 δρχ. και υπήρξε μέλος στο ιδρυτικό Δ.Σ. του σωματείου, μαζί με τους Ηλία Ηλιού, Αργ. Αργυρίου, Παν. Ραφτόπουλο, Δημ. Βέργο, Ευάγγελο Κομνηνό, τον έπαρχο Νικ. Ράπεση κ.ά.

Υποστήριζε ηθικά και οικονομικά κάθε φιλοπρόοδη κίνηση στο νησί ως ένας εύπορος, φιλελεύθερος αστός. Ήταν οπαδός του Βενιζέλου, με τον οποίο είχε προσωπική γνωριμία καθώς ο κουνιάδος του, ο Αριστείδης Ι. Κυριακίδης (1887-1967), ήταν Γενικός Διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου του Ελ. Βενιζέλου κατά τις πρώτες πρωθυπουργικές του θητείες. Μάλιστα στα τέλη της δεκ. ’20, το όνομα του Τζ. Χριστοδουλίδη αναφέρθηκε ως πιθανού υποψηφίου βουλευτή Λέσβου-Λήμνου με το Κόμμα Φιλελευθέρων, ταράζοντας για λίγο τον ύπνο των ντόπιων πολιτευτών αλλά ο ίδιος το διέψευσε.

Στα χρόνια του μεσοπολέμου το μέγαρο Χριστοδουλίδη «απετέλει το κέντρον μεγάλων και ευχάριστων συγκεντρώσεων» κατά τους θερινούς μήνες, όπως αναφέρει ο τοπικός τύπος, τις οποίες διοργάνωναν ο ίδιος και η σύζυγός του, η «προικισμένη με πνευματικά και ψυχικά χαρίσματα, ευγενής αρχόντισσα του Ρωμαίικου γιαλού» Ειρήνη, που ήταν θυγατέρα του Ιωάννη Κυριακίδη, δικηγόρου Αθηνών και τραπεζικού συμβούλου. Στο μέγαρο διασκέδαζε η «χρυσή νεολαία της Λήμνου», όπως θυμόταν ο Ηλίας Ηλιού (1904-1985) στο άρθρο του που δημοσίευσε το 1975. Ο Ηλιού, ως νεαρός δικηγόρος μετείχε σε αυτές τις διασκεδάσεις και πιθανότατα εκεί γνώρισε την σύζυγό του, την Ελευθερία (1909-2003) θυγατέρα του βουλευτή Λέσβου Γεωργίου Καλδή και της Μαριάνθης Ματσικά από τον Μούδρο. Γράφει:

 «Μετά το θάνατο του ιδρυτού, το μέγαρο αυτό περιήλθε στο μεγαλύτερο γιο του, Τζώρτζη Χριστοδουλίδη, έναν πανέξυπνο και είρωνα «τύπο», που περνούσε τον καιρό του ιδίως ανάμεσα Αθήνα και Λήμνο… Στην εποχή που μεσουρανούσε ο Τζώρτζης Χριστοδουλίδης, με την ευγενική σύζυγό του (που προαποβίωσε από τον άνδρα της) Ειρήνη, το γένος Κυριακίδη, το Χριστοδουλέϊκο γνώρισε μέρες δόξας. Ας πούμε όμως πρώτα λίγα και για την Ειρήνη Χριστοδουλίδη…. Αθηναία, αδελφή του γνωστού, αποθανόντος τώρα, μεγαλοδικηγόρου της οδού Κανάρη, Αριστείδη Κυριακίδη. Ο Αριστείδης Κυριακίδης διετέλεσε διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Ελευθερίου Βενιζέλου και επιστήθιος φίλος του.

Στις ημέρες λοιπόν ευτυχίας του Τζώρτζη Χριστοδουλίδη, το φιλόξενο παλατάκι του δεχόταν κάθε λογής προσωπικότητες. Το ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, αργότερα πρώτο πρόεδρο της πρώτης Ελληνικής Δημοκρατίας, το ναύαρχο Δημήτριο Φωκά – μέλος της τριμελούς επαναστατικής επιτροπής (Γονατάς, Πλαστήρας, Φωκάς) ύστερα από τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Επίσης τους ναυάρχους και τους επιτελείς του Αγγλικού στόλου που συχνά επισκέπτονταν το Μούδρο, λόρδους, τον Μαλτέζο μαρκήσιο Testaferrata. Κάθε Έλληνα που ερχότανε σαν επισκέπτης ή για υπηρεσία στη Λήμνο. Αλλά και μας τους Λήμνιους μιας κάποιας μόρφωσης ή κοινωνικής διακρίσεως. Εγώ ο ίδιος, μόλις γράφηκα στο Πανεπιστήμιο, το 1921, ήμουν τακτικός θαμώνας του έως το 1935. Συνδέω την εποχή εκείνη με την αναπόληση της κοινής μας ζωής με τη γυναίκα μου. Από τον καιρό των αρραβώνων μου κι’ ύστερα των γάμων μου το 1930, συχνάζαμε μαζί στο αρχοντικό. Εκεί γίνονταν (κοινωνικές εκδηλώσεις), είτε το καλοκαίρι στην τεράστια από λαξευτό γρανίτη αυλή και το χειμώνα στο πελώριο λίβινγκ-τραπεζαρία, με τα πολυτελή τζάκια.

Εκεί χορέψαμε, φλερτάραμε, ήπιαμε, διασκεδάσαμε, κάναμε μεταξύ μας πειραχτικά στιχάκια, η «χρυσή νεολαία» της Λήμνου. Εκεί πρωτοείδα και πρωτάκουσα ραδιόφωνο».

 

Το Χριστοδουλίδειο Συσσίτιο

Τον Μάιο του 1939 απεβίωσε η σύζυγός του. Τέκνα δεν είχαν. Ο Τζώρτζης Χριστοδουλίδης εγκαταστάθηκε μόνιμα στο νησί και τα επόμενα χρόνια επικεντρώθηκε σε ευεργεσίες. Στη μνήμη της συζύγου του πρόσφερε: 75.000 δρχ. στο υπό ίδρυση Νοσοκομείο Λήμνου, 45.000 δρχ. στην Φιλόπτωχο Αδελφότητα και 30.000 δρχ. υπέρ του Μαθητικού Συσσιτίου Κάστρου [εφ. Λήμνος, 7.5.1939 και 21.5.1939].

Από τις 22.1.1941 ανέλαβε δι’ ιδίων εξόδων τη λειτουργία του Μαθητικού Συσσιτίου, αποκληθέν έκτοτε «Χριστοδουλίδειο», το οποίο στέγασε σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους της παλιάς Αντωνιάδειου Σχολής. Το προικοδότησε με επαρκές κεφάλαιο «ώστε να είναι εξασφαλισμένη εσαεί η λειτουργία και η συντήρησις αυτού», όπως ανέφερε στην έγγραφη δήλωση, η οποία αποτέλεσε την ιδρυτική πράξη του νέου φορέα [εφ. Λήμνος 26.1.1941]:

«Επιθυμώ όπως η παρούσα μου δήλωσις γενομένη αυτοβούλως και με πλήρη συναίσθησιν των προς την γενέτειράν μου υποχρεώσεων και των προς την Κοινωνίαν εν γένει καθηκόντων παντός κατατεθή εις το Αρχείον του παρ’ εμού και υπό το όνομα Χριστοδουλίδειον Μαθητικόν Συσσίτιον, συνιστωμένου Συσσιτίου ίνα χρησιμεύση ως η ιδρυτική αυτού πράξις και ως απόδειξις ότι αναλαμβάνω από της 22 Ιανουαρίου 1941 και εφεξής και εις το διηνεκές την υποχρέωσιν της δι’ ιδίων μου εξόδων εσαεί λειτουργίας και συντηρήσεως του Συσσιτίου τούτου δι΄ όπερ και διαθέτω ικανό μέρος της περιουσίας μου, ώστε εκ των προσόδων ταύτης να είναι εξησφαλισμένη εσαεί η λειτουργία και η συντήρησις αυτού.

Η παρούσα μου δήλωσις εγένετο εν Κάστρω Λήμνου σήμερον την εικοστήν Ιανουαρίου του χιλιοστού εννεακοσιοστού τεσσαροκοστού πρώτου έτους (20.1.1941).

Ο Δηλών ιδρυτής, Γ. Χριστοδουλίδης»

 

Η έναρξη του Συσσιτίου [εφ. Λήμνος, 26.1.1941]

Τα επίσημα εγκαίνια [εφ. Λήμνος 16.2.1941]

Τα μαθητικά συσσίτια απόρων και η Φιλόπτωχος Αδελφότητα ξεκίνησαν να λειτουργούν στα τέλη της δεκ. ’20 και κυρίως μετά από την πτώχευση του ελληνικού κράτους στις αρχές της δεκ. ’30, όταν μεγάλος αριθμός κατοίκων του νησιού δυσκολευόταν να τα βγάλει πέρα. Στηρίζονταν στη φιλάνθρωπη διάθεση εύπορων κυριών και δεσποινίδων και συντηρούνταν από δωρεές, εράνους, χοροεσπερίδες, λαχνούς κλπ. Η λειτουργία τους ήταν ασταθής ως προς τις δυνατότητες και τον αριθμό των ωφελουμένων. Με την έναρξη του πολέμου του ’40, οι στρατευμένοι άνδρες έφυγαν για το μέτωπο και οι δυσκολίες στα μετόπισθεν έγιναν πολύ μεγαλύτερες. Η κυβέρνηση Μεταξά συνέστησε τότε τα Λαϊκά Συσσίτια, στα οποία συγχώνευσε και τα υφιστάμενα μαθητικά, μεταξύ αυτών και του Κάστρου, τα οποία στην ουσία καταργήθηκαν, διότι οι πιο πολλές κοινότητες αδυνατούσαν να καλύψουν τις νέες αυξημένες ανάγκες.

Στο Κάστρο το Λαϊκό Συσσίτιο ξεκίνησε να λειτουργεί από την ημέρα των Χριστουγέννων 1940. Στεγάστηκε στο ισόγειο του κτιρίου της Παλιάς Μητρόπολης (Παλλημνιακού Σχολ. Ταμείου). Χορηγούσε μερίδες φαγητού αντί δύο δραχμών κατ’ άτομο σε άπορες οικογένειες στρατευμένων, με τη φροντίδα εθελοντριών, υπό την επίβλεψη της συζύγου του έπαρχου Λήμνου Ιουλίας Χατζηγεωργίου. Διαβάζουμε στην τοπική εφημερίδα [εφ. Λήμνος, 1.1.1941]:

«Οικογένειαι επιστρατευθέντων και αποδεδειγμένων απόρων κάθε μεσημβρίαν αντί ενός διδράχμου λαμβάνουσι κατ’ άτομον ανά μίαν μερίδα καλού και ζεστού φαγητού και εκατόν δράμια άρτου». Και σε άλλο σημείο: «Η Παλαιά Μητρόπολης διεσκευάσθη προς τούτο καταλλήλως. Παρά την ισόγειον κεντρικήν αίθουσαν και εν τω προς τα αριστερά αυτής δωματίω κατεσκευάσθηκαν τρεις εστίαι δια τα ισάριθμα καζάνια. Το απέναντι τούτου δωμάτιον χρησιμοποιείται δια την χορήγησιν άρτου και των δελτίων των μερίδων. Τοιουτοτρόπως κάθε διακόμησις [;;] ακολουθούν σειραί [;;] καταβάλη το δίδραχμον του συσσιτίου, λαμβάνει εν δελτίον της μερίδος του και το τέταρτον ενός άρτου. Εισέρχεται εις την κεντρικήν αίθουσαν και ακολουθών τον κύκλον μιας μεγάλης εν αυτή τραπέζης φθάνει εμπρός στο καζάνι και σερβίρεται… Η κ. Ιουλία Χατζηγεωργίου Επάρχου αεικίνητος, το ζεύγος Μ. Ματθαιάσου στη διανομή και τακτοποίηση συσσιτίου και γενικά στην επίβλεψη, η κ. Παπανικολάου, η δις Στέλλα Μακρή εις την διανομήν δελτίων και άρτου».

Στη συγκυρία αυτή προσήλθε αρωγός ο Τζ. Χριστοδουλίδης προτείνοντας στο Υπουργείο Κοινωνικής Προνοίας, μέσω του έπαρχου Λήμνου Δημ. Χατζηγεωργίου, την επανίδρυση του μαθητικού συσσιτίου με δικά του έξοδα. Η προσφορά του έλυνε το πρόβλημα, τουλάχιστον για τους μαθητές της πρωτεύουσας. Έγινε ασμένως αποδεκτή από τις αρχές και την τοπική κοινωνία. Καθώς η χώρα βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση, η ανάγκη επέβαλε την άμεση λειτουργία του. Την εναρκτήρια ημέρα, την Πέμπτη 22 Ιανουαρίου 1941, έδωσαν το παρόν ο δωρητής, ο μητροπολίτης Στέφανος, ο γυμνασιάρχης Δ. Ζωγραφάκης, ο επιθεωρητής δημοτικής εκπαίδευσης Μ. Ματθαιάσος κι ο ταγματάρχης Γ. Πατεράκης που βοήθησε στα τεχνικά ζητήματα για την ομαλή λειτουργία του συσσιτίου.

Παρών και ο εκδότης της εφ. Λήμνος Εμμ. Κωνσταντινίδης, ο οποίος ανέλαβε πρόεδρος της Επιτροπής του Συσσιτίου. Σε πρωτοσέλιδο αφιέρωμα χαιρέτιζε το γεγονός, εγκωμίαζε τον ευεργέτη και περιέγραφε τις ανακαινισμένες εγκαταστάσεις (μαγειρεία, αποθήκες, τραπεζαρία κλπ), οι οποίες σε αρχική φάση εξυπηρετούσαν 80 παιδιά, με προοπτική εν καιρώ να αυξηθούν σε 140. Έγραφε μεταξύ άλλων [εφ. Λήμνος 26.1.1941]:

«Ό,τι δεν ήτο δυνατόν να επιτύχει μέχρι σήμερον η Κοινότης μας με τους ανεπαρκείς πόρους της, πραγματοποιείται σήμερον κατόπιν της χριστιανικωτάτης πρωτοβουλίας του εκ των εκλεκτών μελών αυτής κ. Γεωργίου Στ. Χριστοδουλίδου. Άνευ ουδεμιάς πληρωμής ογδοήκοντα μικροί και άποροι μαθηταί σιτίζονται ήδη. Αύριον όταν αι περιστάσεις επιτρέψουν ο αριθμός των τροφίμων του Χριστοδουλιδείου Συσσιτίου θα φθάσει τους 140… Η κοινωνία Κάστρου καταθέτει ευλαβώς προ του ευγενούς και μεγάλου συμπολίτου μας τα βαθύτατα αισθήματα σεβασμού και ευγνωμοσύνης. Ο ιδρυτής κ. Γεώργιος Στυλ. Χριστοδουλίδης είναι άξιος πάσης τιμής. Είναι ο μέγιστος ευεργέτης της… το δε Χριστοδουλίδειον Μαθητικόν Συσσίτιον… θα διατηρήσει εις το μέλλον ευλαβή και αγήρω την μνήμην του ιδρυτού του».

Επίσης, παραθέτει τα άτομα που ανέλαβαν εθελοντικά τη λειτουργία του, τα οποία σπάνια αναφέρονται αλλά χωρίς την δική τους διακονία το Συσσίτιο δεν μπορούσε να λειτουργήσει [εφ. Λήμνος 26.1.1941]:

«Το συσσίτιον διενεμήθη από τας εφημερευούσας κυρίας Μαργαρίταν Πολιταρίδου, Κυριακήν Ροδάκη και δίδα Κίτσαν Ροδάκη, ο κ. Ανδριώτης πρόθυμος προσφέρει κάθε υπηρεσίαν και επιβλέπει την τάξιν… ο κ. Πατεράκης δίδει εις τους σιτιζομένους οδηγίας και συμβουλάς… Όσα παιδάκια θέλουν κι άλλο φαγητό τους παρέχεται… Έναντι του Γραφείου η εικών της συζύγου του δωρητού, ωραία και μεγαλοπρεπής με την καλοσύνην την οποίαν εσκόρπιζεν η μορφή της, εύρε την θέσιν της μέσα εις το άσυλον τούτο της πενίας… Εις το πρόσωπον του μεγάλου φιλανθρώπου ζωγραφίζεται η υπερτάτη ευχαρίστησις… Σήμερον εξεπληρώθη ένα από τα όνειρά μου, λέει.

Υπό του κ. Γ. Χριστοδουλίδου ωρίσθησαν τα μέλη της Επιτροπής του Συσσιτίου εκ της κ. Μαργαρίτας Πολιταρίδου, ως αποθηκαρίου και των κ.κ. Γ. Πατεράκη, Εμμ. Κωνσταντινίδου και Ιω. Παπουτσιδάκη* Ταμίου, παρεκλήθησαν δε αι κυρίαι Μαργαρίτα Πολιταρίδου, Φωτεινή Σιδηρέλλη, Σοφία Πατεράκη, Κυριακή Ροδάκη, Φαίνη Τραταρού, Πόπη Αλεξανδρή, Μαρίκα Κωνσταντουλάκη, Βαρβάρα Μακρή και αι δεσποινίδες Ζαμπέτα Πολιταρίδου, Κίτσα Ροδάκη, Αγγελική Παπανικολάου, Λέλα Κραβαρίτου και Νυσία Αμούργη, όπως αναλάβωσιν ανά δύο καθ’ εκάστην να παρακολουθώσι τα του Συσσιτίου ως εφημερεύουσαι. Ο κ. Ανδριώτης* ωρίσθη υπό του κ. Επιθεωρητού ίνα τηρεί τα βιβλία του Συσσιτίου».

*Σημ. Ο Ιωάννης Παπουτσιδάκης ήταν συμβολαιογράφος και υπήρξε ο τελευταίος έπαρχος Ίμβρου το 1923 που το νησί επιστράφηκε στην Τουρκία με τη Συνθήκη της Λοζάνης. Ο Κώστας Ανδριώτης ήταν Ίμβριος δάσκαλος, αδελφός του γλωσσολόγου Νίκου Ανδριώτη. Είχε εγκατασταθεί μόνιμα στη Λήμνο, όπου είχε δημιουργήσει οικογένεια. Το 1943 συνελήφθη κι εκτελέστηκε από τους Γερμανούς.

 

Η επίσημη τελετή των εγκαινίων έγινε λίγες εβδομάδες αργότερα, στα μέσα Φεβρουαρίου, στην κεντρική αίθουσα της Αντωνιάδειου Σχολής. Παρούσες σύσσωμες οι αρχές του νησιού: μητροπολίτης Στέφανος, ναύαρχος Δημ. Οικονόμου (1883-1957) διοικητής τότε του Στόλου Αιγαίου, ο έπαρχος Χατζηγεωργίου, γυμνασιάρχης Ζωγραφάκης, επιθεωρητής δημοτικής εκπαίδευσης Ματθαιάσος, ταγματάρχης Πατεράκης, Δ/τής Χωροφυλακής μοίραρχος Αργ. Μπατσαλιάς, λιμενάρχης, προϊστάμενοι υπηρεσιών, διευθυντές τραπεζών, εκπρόσωποι της κοινότητας, του εμπορικού συλλόγου, των εθελοντριών κυριών και πλήθος πολιτών. Μετά τον αγιασμό, ο Εμμ. Κωνσταντινίδης ως πρόεδρος της Επιτροπής Συσσιτίου προσφώνησε τον δωρητή, εγκωμιάζοντας την προσφορά του και περιέγραψε συνοπτικά το ιστορικό της ίδρυσης του Χριστοδουλίδειου Συσσιτίου. Στο ίδιο ύφος ήταν οι ομιλίες που εκφώνησαν ο γυμνασιάρχης και ο επιθεωρητής εκπαίδευσης, εμπλουτισμένες φυσικά με υμνητικά σχόλια για τον «αείμνηστο κυβερνήτη Ιωάννη Μεταξά», ο οποίος είχε αποβιώσει αιφνιδίως στις 29 Ιανουαρίου 1941 [εφ. Λήμνος 16.2.1941 και 23.2.1941].

Όλοι σχεδόν ευχήθηκαν στον παρευρισκόμενο Χριστοδουλίδη «πολλά τα έτη» ώστε να απολαμβάνει τη λειτουργία του μονάκριβου παιδιού του, Χριστοδουλίδειου Μαθητικού Συσσιτίου, στο χώρο του οποίου ο 75χρονος πρεσβύτης περνούσε πλέον το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του, σκεπτόμενος πώς να το εξασφαλίσει συνιστώντας σχετικό Ίδρυμα. Επίσης την ημέρα των εγκαινίων, σε έκτακτη συνεδρίαση, η Κοινοτική Επιτροπή Κάστρου «απαρτιζομένη εκ του Προέδρου αυτής κ. Π. Λασκαρίδη και των μελών κ.κ. Δ. Δανιηλίδου, Αθαν. Φουσιάνη και Ν. Καραβία», αναγνωρίζοντας την προσφορά του «φιλογενούς και φιλανθρώπου συμπολίτου» και «διερμηνεύντας τα καταπλημμυρούντα τας καρδίας του λαού Κάστρου αισθήματα ευγνωμοσύνης», αποφάσισε να τον ανακηρύξει Μέγα Ευεργέτη της πόλης, να αναρτήσει την εικόνα του στα γραφεία της Κοινότητας, να μνημονεύει τον ίδιο και την οικογένειά του στις μεγάλες εορτές και να τον τιμήσει εν ζωή ονομάζοντας «Λεωφόρον Γεωργίου Χριστοδουλίδου, την εκκινούσα από της γεφύρας της τέως Αστικής Σχολής μέχρι της θέσεως Σούμπρα ευρεία οδόν, εφ’ ης το ομώνυμον ιδιοσυντήρητον συσσίτον των απόρων μαθητών» [εφ. Λήμνος 23.2.1941].

Οι ευχές για το πολυχρόνιον του Χριστοδουλίδη δεν έπιασαν. Ο φιλεύσπλαχνος ευεργέτης είχε άσχημο τέλος. Όμως, είχε φροντίσει να εξασφαλίσει την επιβίωση του «μονάκριβου τέκνου» του με διαθήκη. Στην διάρκεια της Κατοχής «κάποιος που όλη η Λήμνος τον ξέρει» όπως έγραψε αργότερα ο Ηλιού, κατέδωσε ότι είναι Βρετανός υπήκοος. Συνελήφθη από την Γκεστάπο και φυλακίστηκε στον Μούδρο. Αποφυλακίστηκε μεν αλλά απεβίωσε από τις κακουχίες στις 22 Δεκεμβρίου 1943. Ο Ηλιού περιγράφει ως εξής τα γεγονότα:

«Ο Τζώρτζης Χριστοδουλίδης, ο πάντα κεφάτος καλοζωϊστής, βρήκε άθλιο και αξιοδάκρυτο τέλος. Όταν τα χιτλερικά στρατεύματα, μαζί με την υπόλοιπη Ελλάδα, πάτησαν και τη Λήμνο, τον πέταξαν από το παλάτι του και το μετέτρεψαν σε λέσχη αξιωματικών. Εν τω μεταξύ κάποιος, που όλη η Λήμνος τον ξέρει, κάρφωσε τον Τζώρτζη, γιατί μαζί με την ελληνική διατηρούσε και τη βρετανική (λόγω γεννήσεώς του στην Αγγλία) υπηκοότητα. Τότε οι Γερμανοί τον συλλαμβάνουν και τον εγκλείουν σ’ ένα μπουντρούμι της Γκεστάπο στο Μούδρο, όπου έμεινε καιρό κάτω από φρικαλέες συνθήκες και ημιθανή πλέον, πειναλέο και απαθλιωμένο, του επέτρεψαν να μεταφερθεί στη σοφίτα του αρχοντικού του, όπου σε λίγο πέθανε. Υπήρξε σ’ όλη τη ζωή του δημοκράτης, αδιάλλακτος εχθρός του φασισμού και πιστός στην κατίσχυση του συμμαχικού τότε αγώνα και στην επικείμενη απελευθέρωση της πατρίδας, που δεν ευτύχησε να προλάβει να τη δει».

Την κηδεία του παρακολούθησε σύσσωμος ο κόσμος της κοινωνίας του Κάστρου καθώς ο σεμνός και ενάρετος πρεσβύτης έχαιρε εκτίμησης όχι μόνο για τη φιλευσπλαχνία του αλλά και για τον ευγενή και μειλίχιο χαρακτήρα του, το λεπτό χιούμορ και τους επιτυχείς αστεϊσμούς που αντάλλασσε με τους συμπολίτες του, όταν βάδιζε στις οδούς της πόλης, και την πνευματική διαύγεια που διατηρούσε ως τις τελευταίες ημέρες του, παρά την ταλαιπωρία που είχε υποστεί στο κολαστήριο της Γκεστάπο.

Η αποσφράγιση της διαθήκης του, την επαύριον της κηδείας, 24 Δεκεμβρίου 1944, σε δημόσια συνεδρία του Ειρηνοδικείου Λήμνου, επιβεβαίωσε όλα όσα υποστήριζε εν ζωή. Χωρίς να λησμονήσει τους συγγενείς του, κατέλειπε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του σε φορείς της Λήμνου, στην κοινότητα, στο νοσοκομείο, στο συσσίτιο, στο ναό της Αγ. Τριάδας. Όρισε ως μοναδική κληρονόμο του την ανιψιά του, την Τζέλλα σύζυγο του ναυάρχου Κων. Φραγκόπουλου, θυγατέρα της μοναδικής αδερφής του, της Άννας Παλαιολόγου που είχε αποβιώσει. Την επιφόρτισε όμως να φροντίσει για τα εξής κληροδοτήματα υπέρ κοινωφελών σκοπών [εφ. Λήμνος 1.1.1944]:

Να δαπανήσει το απαραίτητο ποσό για τον εξοπλισμό του νοσοκομείου με συσκευή Ακτίνων Χ και για τη διασκευή σχετικής κατάλληλης αίθουσας καθώς και το απαραίτητο ποσό για την επιχρύσωση του τέμπλου της Αγίας Τριάδος.

Να καταθέσει ομολογίες στην Εθνική Τράπεζα, ώστε από τους τόκους να συντηρείται το μαθητικό συσσίτιο, στο οποίο θα σιτίζονται εντελώς δωρεάν 130 άπορα παιδιά του Κάστρου, Ανδρωνίου, Τσάσης. Στο αυτοδιοικούμενο ίδρυμα «Χριστοδουλίδειον Συσσίτιον» κληροδότησε το μέγαρό του στο Ρωμαίικο Γιαλό και ένα οικόπεδο επί της νυν Λεωφόρου Δημοκρατίας, από την ενοικίαση των οποίων συνεχίστηκε η χρηματοδότηση του μαθητικού συσσιτίου» ως την δεκ. ’60. Το μέγαρο Χριστοδουλίδη στέγασε παλαιότερα την Αγροτική Τράπεζα, τάξεις του Εξαταξίου Γυμνασίου Λήμνου, μετά τη μεταπολίτευση για τριάντα χρόνια την Στρατιωτική Διοίκηση Λήμνου και πιο πρόσφατα υπηρεσίες του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τελευταία το Υπ. Πολιτισμού ανέλαβε την αναπαλαίωσή του προκειμένου να στεγάσει το Αρχαιολογικό Μουσείο Λήμνου.

Επίσημη τελετή έναρξης του Συσσιτίου την δεκαετία ’50. Εικονίζονται: ο Σώζων Καριακλής, ο έπαρχος Ευ. Βερτσώνης, ο δήμαρχος Νικ. Καραβίας, ο Εμμ. Κωνσταντινίδης, ο Χαρ. Παντελαρούδης, ο Παν. Γαλιώτος κ.ά. [φωτ. από Αρ. Τσοτρούδης, «Λήμνος 1912-2012»]

 

Το κληροδότημα ενεργοποιήθηκε την δεκαετία ’50, έπειτα από συμβιβασμό με τους κληρονόμους του δωρητή. Το Χριστοδουλίδειο συσσίτιο, το οποίο έσωσε από την πείνα δεκάδες απόρους μαθητές τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, διακονούσαν εθελοντικά εκ περιτροπής πολλές κυρίες του Κάστρου (Μύρινας), αναγνωρίζοντας τον κοινωφελή σκοπό του. Η διαχειριστική επιτροπή κατάρτιζε ένα πρόγραμμα, με βάση το οποίο οι εθελόντριες χωρίζονταν σε ομάδες. Η κάθε ομάδα είχε την υποχρέωση δύο φορές το μήνα να επιβλέπει την παρασκευή του συσσιτίου από την μαγείρισσα και τη διανομή του στα παιδιά. Η προθυμία για εθελοντική προσφορά ήταν μεγάλη. Π.χ. το 1961 δηλώθηκαν 80 περίπου κυρίες και δεσποινίδες και οι ομάδες που συγκροτήθηκαν ήταν πενταμελείς κι εξαμελείς!

Μετά από τη δεκαετία ’60 η λειτουργία του συσσιτίου σταμάτησε καθώς δεν υφίσταται πλέον η σχετική ανάγκη. Οι σκοποί του ιδρύματος τροποποιήθηκαν και από τα έσοδά του ενισχύονται οικονομικά μαθητές πτωχών οικογενειών.

 

  «Οι εφημερεύουσαι του Χριστοδουλιδείου»

εφ. Λήμνος, 1.1.1961

Θ. Μπελίτσος, 6.9.2025

 

Βασικές πηγές

«Γεώργιος Χριστοδουλίδης» [νεκρολογία], εφ. ΛΗΜΝΟΣ 1.1.1944.

«Ειρήνη Χριστοδουλίδου» [νεκρολογία], εφ. ΛΗΜΝΟΣ 7.5.1939.

«Ιωάν. Κυριακίδης» [νεκρολογία], εφ. ΕΜΠΡΟΣ, 26.5.1906.

«Τα εγκαίνια του Χριστοδουλιδείου Μαθητικού Συσσιτίου», εφ. ΛΗΜΝΟΣ 16.2.1941.

«Το Χριστοδουλίδειον Μαθητικόν Συσσίτιον», εφ. ΛΗΜΝΟΣ 26.1.1941.

Ηλιού Ηλίας, «Να γίνει Μουσείο Αντίστασης το σπίτι του Θεόφιλου Φραγκόπουλου», εφ. ΛΗΜΝΟΣ φ. 121 (Μάρτης 1988), αναδημοσίευση από τεύχος του περ. Ταχυδρόμος (1975).

Κωνσταντέλλης Γεώργιος, «Λήμνος: Ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά», 2010.

Μπελίτσος Θ., «Συνδρομή των Λημνίων εν γένει» στο «Ναοί και εξωκκλήσια της Λήμνου», έκδ. Λιβάνης, ΟΛΣΥ, Αρχιπέλαγος, 1999.

Μπελίτσος Θ., «Τα κοινοτικά σχολεία της Λήμνου», έκδ. Σύλλογος Ωφελίμων βιβλίων, 1997.

Παλαμηδά-Ευθυμιάδου Θεοδώρα, «Η Ιερά Μητρόπολη Λήμνου (κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας) 1800-1912», Αλεξανδρούπολη 2000.